Een gastblog van psychologe Nienke Hammingh.
Lees volledig artikel: Waarom velen het (on)gelijk van Maurice de Hond zo belangrijk vinden
In januari van dit jaar voerde ik een gesprek met psychologe Nienke Hammingh. Het ging over angst, vrijheid, mijn manier van optreden en die van Mark Rutte. We zijn nu 4 maanden later en het is interessant om dat gesprek nog eens terug te kijken. Ook toen benoemde zij al dat Rutte een belangrijke kans om de bredere dialoog aan te gaan liet liggen.
Ze vroeg mij dit weekend om dit essay van haar te plaatsen. Directe aanleiding is het feit dat het RIVM nu ook het veel grotere belang van de aerosole verspreiding erkent en de eenzijdige publiciteit over die verandering.
Naar aanleiding van het gesprek met Matthias Desmet, deskundige op gebied van massavorming heb ik gewezen op deze relatief positieve periode als kans om weer uit de ontstane angst-cutuur te stappen. Gebleken is dat de weg terug naar normaal niet makkelijk is. In dit essay wordt op een dieper niveau verkent waarom we zo vast zitten o.a. in de media. Bovendien wordt een ieder -die de schoen past- uitgenodigd om een eigen rol bij de terugweg uit een angstcultuur op zich te nemen.
Maurice de Hond
Waarom velen het (on)gelijk van Maurice de Hond zo belangrijk vinden
Hoe zijn eenzame gelijk een mens in de weg kan zitten en een uitnodiging tot verandering
Essay door Nienke Hammingh, psycholoog
Al sinds het C-woord rondwaart en Maurice de Hond daar zijn bevindingen over deelt, volg ik als psycholoog – met interesse voor machtsverhoudingen – wat er hier gebeurt. Op het eerste gezicht krijgt hij veel aandacht, maar niet van degenen die hij aanspreekt. Hij heeft, zo blijkt vaak achteraf, tot in de afgelopen week bewezen, zeer logische standpunten, maar ze worden niet snel overgenomen.
Hoe komt dat? In dit essay probeer ik deze eigenzinnige man en zijn verhaal een plek te geven in een veel grotere context. Ik roep op tot een discussie daarover. Het gaat immers niet alleen om zijn gelijk, maar vooral om iets van een heel andere orde, zo zal duidelijk worden.
Aandacht in de media
Zelden zag ik een eenling zoveel aandacht krijgen, juist ook van mensen die het niet met hem eens zijn. Er zijn serieuze media die ineens selectief en soms zelfs collectief aan een soort heksenjacht lijken te doen. De donaties vrijwillig gegeven worden bijvoorbeeld als haast heuse diefstal verdacht gemaakt. In de Deventer mediazaak wordt precies nu de dringende actualiteit rond Corona speelt een enkele zaak 20 jaar na dato aangehaald.
Er wordt in de gelijknamige podcast gesuggereerd dat Maurice slechts de macht van de onderbuik zou hanteren en niet intellectueel zou opereren. Dit na zeldzaam veel jaren bewezen openbaar kwaliteit te hebben geleverd. In een publicatie op 21-5 van de NRC wordt getoond dat er een ‘eindelijk gelijk’ is rond aerosolen, maar Maurice wordt nog steeds niet met naam en toenaam genoemd en volledig erkend als terechte vurige pleitbezorger. Waarom?
Vraag achter de waarheid van Maurice
Is Maurice iemand die gebruik maakt van de complexe crisis met een goedkoop alternatief en daarmee op valse hoop inspeelt? Of heeft hij als statisticus met visie op de maatschappij als geheel sneller een praktischer beeld van verspreiding dan een viroloog? Kennis kan een mens in de weg zitten. We kijken allemaal anders naar de werkelijkheid. Binnen de psychologie is daar veel onderzoek naar gedaan.
De gestaltpsychologie bijvoorbeeld laat zien hoe mensen verschillende voor- en achtergronden zien, verschillend figuren interpreteren. Dat heeft te maken met een andere geschiedenis, andere belangen.
We hebben elkaar en elkaars kennis, juist ook vanuit verschillende posities en invalshoeken nodig is mijn conclusie. Dat blijkt meer en meer uit aandacht voor de schade, de schaduwkant van de maatregelen. We zijn er samen nog niet over uitgedacht en uitgeprobeerd. Waarom dan toch nog steeds die heksenjacht of het negeren??
De afgedwongen ‘oplossing’
Er is een groot en tot nu toe weinig benadrukt verschil tussen richtlijnen en maatregelen. Bij de richtlijnen gaat het om een uitwisseling van informatie: pas op er waard een virus rond, en zo en zo kan je besmetting voorkomen! Dat nodigt uit tot een in mijn ogen toch al brood-nodige gezamenlijke duurzame bewustzijnsverandering.
Bij de maatregelen bepaalt de overheid wat we moeten doen. En dat niet op een ‘baat het niet dan schaadt het niet’ niveau. Als psycholoog moet ik inzichten uit mijn ‘eigen’ wetenschap afwegen naast de inzichten van virologen. Angst voor dood centraal stellen boven liefde voor het leven is psychologisch nogal ongezond bijvoorbeeld.
Als eigenaar van een bedrijf mag je niet meer doen wat goed voelt op grond van aangeboden waarheden, maar moet je tegen je ondernemershart ingaan. Want als het virus bedacht zou zijn als middel tot verdeel- en heerspolitiek had het niet slimmer ontworpen kunnen zijn. Als het echte onderliggende gelijk niet makkelijk te onderkennen is gaat het gelijk mensen in de weg zitten.
Dat is wat ik wel haast als schoolvoorbeeld bij en rondom Maurice de Hond zag gebeuren. Een roepende in de woestijn heeft altijd al mijn aandacht gehad. In dictaturen worden diegenen met alternatieve visies opgesloten. In religies en sprookjes zien eenlingen juist een licht. Hoe zit dat nu precies bij Maurice en onze maatschappij? Om dieper op die vraag in te gaan heb ik contact met hem gezocht.
Wat maakt het gelijk van Maurice anders dan dat van vele anderen?
Waarom ik contact met Maurice zocht was omdat ik niet in de inhoud, maar vooral ook in de vorm een gelijk bij hem zag. Hij deelde de statistiek waarop hij zijn conclusies trok. Hij benadrukte de enige richtlijn die echt gezond is. Frisse lucht heeft altijd al meer aandacht nodig gehad. Wereldwijd zie ik veel ontkenners van het virus: het is een griepje, niets aan de hand. Aan de andere kant zie ik vele plekken waar de sociale aspecten genegeerd worden en isolatie als heiligmakend wordt geïntroduceerd. Maurice zag ik als een van de weinigen dwars door het spannende midden zijn weg vinden.
Hij vroeg om donaties. Die zijn vrijwillig. Ook zonder donatie kan je alles op de site lezen. Dat eenvoudige rustige vrijwillige openlijke controleerbare gelijk gegeven door een eenling vond ik indrukwekkend. Dat hij naast een warme ook een boze grondtoon heeft meende ik volledig te begrijpen. Ik meende het zelfs beter te begrijpen dan hijzelf.
Waarom nam ik het risico dat een open gesprek met zich mee bracht?
Natuurlijk, er wordt wat afgepraat. Maar wordt er ook echt contact gemaakt? Net als nu in de maatschappij zijn in therapie de problemen groot. Het gaat dan haast per definitie niet om het oppervlakkige gelijk. Al bij binnenkomst vertellen velen mij duidelijk hoe het allemaal in elkaar zit.
– Wat veelal mist is emotionele verbinding.
– Wat mist is de verbinding tussen het veronderstelde goede en veroordeelde kwaad.
– En wat bovenal mist is de echte communicatie met de ander.
En daarom schreef ik geen artikel, wilde ik geen online meeting maar een live ontmoeting.
Echte waarheid gaat door merg en been
Er wordt nu nogal wat ge- en nog meer veroordeeld. Dat geeft ons een goed want superieur gevoel. Echte communicatie is daardoor zeldzaam. Wij mensen spelen makkelijker een soort stratego. We praten wat met elkaar over een oppervlakkig maar hard gebracht gelijk.
– Liever een duidelijke classificatie dan een complexe en vaak nog onderzoekende diagnose.
– En liever een duidelijke hiërarchie dan gelijkwaardige communicatie.
– Liever iemand geloven die al een titel en vaste positie heeft dan mee te denken op grond van nieuwe inhoud.
Er is een verschil tussen een boom die groeit en een boom aan planken zagen en er een meubel van maken. Dat laatste is manipulatie naar ons eigen oordeel en daar zijn wij mensen erg goed in. Een boom te laten groeien en zichzelf te laten worden is een veel wezenlijker proces.
Er is eveneens een belangrijk verschil tussen Nijntje en Rembrandt. Nijntje lijkt in eerste instantie wellicht mooier. Lekker helder van kleur en binnen de lijntjes. Maar onze ware volwassen identiteit wordt zichtbaar in Rembrandt. In de zachte kleuren rondom de lijnen die je ergens nog vermoeden kunt.
– Onze identiteit wordt zichtbaar als je zwart ook als kleur gaat herkennen. Als je harde logica niet altijd het laatste woord geeft.
– Onze identiteit wordt zichtbaar met de moed om buiten de lijnen te kleuren.
– En onze identiteit wordt zichtbaar in een lichtval.
– En zeker wordt onze identiteit zichtbaar in gelijk en waardig contact met een andersdenkende en voelenden.
Hoe een schrijnende waarheid aan het licht te brengen?
Als er in mijn praktijk geen rustgevend en overkoepelend gelijk gevonden en beleefd wordt speelt er vaak nog een diepere waarheid. Een waarheid die schrijnend is en daarom verstopt wordt. Is dat ook zo in onze huidige maatschappij? Een hele lastige en zelfs pijnlijke vraag.
Het wordt in mijn ogen eerlijk gezegd steeds ongeloofwaardiger dat delen van de een maatschappij zo lang van boven af beheerst worden. Haast ongeloofwaardig dat het in onze voorheen geëmancipeerde hoogopgeleide maatschappij zo nodig is om mensen zo lang hun autonomie, hun zelfsturende vermogen te ontnemen.
Steeds ongeloofwaardiger dat zoveel echt helemaal dicht zou moeten in plaats van slim, duurder, creatief en selectief open. Een deur op een kier is zoveel fijner dan een gesloten deur. We willen ergens naar verlangen wat enigszins binnen handbereik ligt. Dan willen we best wachten.
Wat maakt dat we ook na ruim een jaar nog niet uit de shock die een crisis nu eenmaal oproept zijn gestapt?? Hebben we genoeg gebruik gemaakt van onze gedragswetenschappers bijvoorbeeld? Hebben we ons voldoende losgemaakt van de dictatoriale aanpak in China? Wat maakt ons en de media nog zo absoluut in zwart witte oordelen? Speelt er naast de corona-crisis nog een andere menselijke crisis? Bijvoorbeeld in ons bewustzijn en onze communicatie?? Wat mag er niet gezegd worden??
Les uit de geschiedenis
Mocht het zo zijn dat er mede een andere dan de Corona-crisis op de achtergrond speelt dan zie ik een enkele uitweg. Revoluties zijn geen duurzame oplossing en onderdrukking ook niet. Dat is tenminste mijn les uit de geschiedenis. Wat in therapie echt helpt is om een meer complete waarheid aan te gaan.
Als de hele schrijnende waarheid boven mag komen dan hoeft de economie niet in zijn geheel kapot gemaakt. Dan hoeven minder levenswerken van hard werkende mensen kapot gemaakt te worden omdat er genuanceerder gedacht en gehandeld kan worden. Dan hoeft er geen geforceerd gelijk gemaakt te worden. Een geforceerd gelijk is namelijk niets anders dan symbolisch elkaar een kopje kleiner maken.
Als de falende menselijke natuur die vanzelfsprekend achter veel maatschappelijk falen zit vrijwillig naar boven mag komen is dat in mijn ogen pas een ware revolutie. Dan gebeurt er echt iets nieuws.
Waar ging dit ooit goed?
In mijn ogen was Nelson Mandela de laatste grote leider die wezenlijke menselijke verschillen kon overbruggen.
In Zuid Afrika is via waarheidscommissies een mooi en schrijnend want onaf begin gemaakt. Daar werd bij de afschaffing van apartheid gekozen voor waarheid in plaats van veroordeling. Bij vergeving hoort het vertellen van het ware verhaal. In het woord vergeving is de schaduw van de schuld en schaamte nog aanwezig. Schuld en schaamte houden mensen op hun plek. Schuld en schaamte maakt het niet makkelijker om waarheid te openbaren. Zeker als die waarheid is dat het niet eerlijk en oprecht ging. Zeker als het gaat om een collectief aanvaard toneelspel.
Uit hypocrisie stappen betekent dat niets menselijks ons allen vreemd is. Het betekent dat we elkaar gaan vertellen dat we wellicht in dezelfde omstandigheden met dezelfde opvoeding en met dezelfde genen precies hetzelfde zouden hebben gedaan. Als we elkaar zo zouden gaan bekijken, met warmte herkenning en begrip in plaats van met vervreemding, wat zou dat een opluchting zijn. Mensen verstoppen zich bij angsten, bij risico op gezichtsverlies. Dan krijgen we slechts spelletjes stratego en uitzichtloos pingpongen.
Waarheid of gebakken lucht?
Ik ben ervan overtuigd dat wij mensen een innerlijke antenne hebben voor het verschil tussen waarheid en gebakken lucht. Een antenne die ons vertelt of we goed bezig zijn of niet. Een antenne die als we er op letten steeds beter kan worden afgestemd. Waarheid vinden is in eerste instantie een innerlijk en dus individueel proces. Op durven staan en als eenling een eigen waarheid durven zeggen maakt anderen ook wakker. Dat is pas echt gezond besmettelijk. Maurice de Hond zag ik op die manier opstaan. Wat durfde hij een maatschappelijke dynamiek binnen te stappen! Op de inhoud kan ik hem niet altijd volgen, maar in vorm kon ik ook opstaan voor waarheden uit mijn leven en vak. Op een eigen manier, dat wel. Velen doen gelukkig hetzelfde. Wie volgt???
U heeft zojuist gelezen: Waarom velen het (on)gelijk van Maurice de Hond zo belangrijk vinden.
