Vertrouwenscrises

Leestijd: 5 minuten

Zoals ik vorige week al schreef zal 2008 een jaartal worden dat ver in de toekomst een speciale lading zal houden, vergelijkbaar met andere jaartallen uit de geschiedenis met een bijzondere betekenis (zoals 1492, 1789, 1929, 1989). En dan gaat het mij niet alleen om de economische component, de implosie van het financiële systeem, zoals wij die nu niet meer alleen in de VS zien voltrekken. Maar ook en vooral om een component die tot nu toe nog amper wordt onderkend, maar die binnen afzienbare tijd de boventoon zal gaan voeren:   de implosie van de politieke systemen van de Westerse democratieën.

Al een jaar of vijf waarschuw ik voor het feit dat het gebrek aan vertrouwen van de kiezer in de politiek (en dat is zeker niet alleen in Nederland zo) ernstige gevolgen zal gaan hebben voor het voortbestaan van het bestaande politieke systeem. Zowel in artikelen, waarvan onderaan er een van eind 2004, als bij interviews heb ik het gezegd. Er gaat een moment komen door hetzij een ernstige terroristische aanslag (bij voorbeeld met een vuile bom in Europa), een zware epidemie met vele doden, of een ernstige economische crises, dat een systeem dat toch al behoorlijk uit het lood is geslagen volledig kapot gaat met alle gevolgen van dien.

En het zou mij niet verbazen als het vervolg van hetgeen zich nu de laatste tijd aan het voordoen is op het financieel-economische vlak precies dat gevolg gaat hebben. Het vertrouwen in de politieke leiders was al laag, net zoals het vertrouwen in het oplossend vermogen van overheid en politiek. Maar zolang de economie goed gaat en mensen in hun eigen bestaan weinig last hebben van diezelfde overheid en politiek kan het systeem blijven bestaan. Af en toe slaan de vlammen van de veenbrand naar buiten, maar die worden dan wel weer geblust (of onder de grond gewerkt) door het bestaande systeem, mede omdat er buiten de politiek niet echt sprake is van een crisis.

Op het moment echter dat er economisch wel zwaar weer is, de gevolgen voor een groot deel van de bevolking voelbaar worden en de overheid ook nog fors moet bezuinigen dan zal het politieke systeem echt op de proef worden gesteld en veel minder robuust zijn dan menigeen op dit moment denkt. En evenals nu geldt voor gevestigde namen in de bancaire wereld, die in de laatste weken compleet onderuit zijn gegaan, zal dat gaan gebeuren met het politieke systeem in een aantal Westerse democratieën met de kans op een domino-effect in andere landen.

Het proces zal twee componenten kennen:

–  Bestaande politieke partijen zullen niet eensgezind werken aan een oplossing, maar enerzijds naar tegengestelde oplossingen komen, en anderzijds elkaar de schuld geven van de crisis en het ontbreken van een oplossing. (Een mooi voorbeeld hiervan zagen we gisteravond in de VS rondom het reddingsplan).

–  Verkiezingsuitslagen (met name die in Europa!) zullen niet leiden tot een slagvaardige regering samengesteld uit een of meer partijen, die het al jarenlang voor het zeggen hadden. Maar zij zullen vooral leiden tot de sterke opkomst van de partijen aan de vleugels en/of de opkomst van nieuwe partijen/leiders gebaseerd op hun al dan niet terechte pretentie wel een oplossing te hebben en/of gevoed door de onvrede met bestaande partijen of het bestaande systeem.

Dat zal niet leiden tot een herstel van vertrouwen in de politiek of politici, maar juist tot een verdere daling van het vertrouwen, omdat men nog minder slagkracht heeft als in het verleden, terwijl die juist meer nodig is dan in het verleden.

De geschiedenis zou ons geleerd moeten hebben dat na grote veranderingen in de samenleving geënt op een ingrijpende technologische vinding (zoals de industriële revolutie was in de 19e eeuw) de gevolgen voor de economie en samenleving zo ingrijpend zijn dat de bestaande machtsstructuren zich zouden moeten aanpassen. Dat is dan doorgaans via revolutie gebeurd en niet via evolutie.

De digitale revolutie die zich al 50 jaar aan het voltrekken is, met een grote versnelling door de massale verspreiding van internet sinds 1995, heeft ook grote economische en sociale gevolgen. Maar de bestaande machtsstructuren onderkennen dat amper en hebben niet het hoognodige groot onderhoud gepleegd laat staan ingrijpende vernieuwingen aangebracht, zodat de kloof tussen politiek en burger alleen maar is toegenomen.

Nu is het te laat om deze veranderingen nog goedschiks aan te brengen en een veel betere aansluiting te krijgen tussen bevolking en politiek. De verkiezingen in de komende 5 tot 10 jaar zullen in menig land tot vergelijkbare crisissen komen als in bij voorbeeld nu in België. Alleen zal dan de bevolking een regering die niet meer kan regeren niet lang accepteren met als gevolg een implosie van het politieke systeem aldaar die vergelijkbaar is met die van een aantal grote banken in de afgelopen tijd.

En als het in een of twee landen gebeurt die nu deel uitmaken van de EU, dan is de kans op een domino-effect groot. Niet alleen wordt de slagkracht van de EU zelf aangetast, voor zover die er al is, maar het zal het gevoel van crisis in andere landen verder vergroten.

Ik heb in de laatste vijf jaar met grote regelmaat dit scenario, maar dan meer in algemene termen, geschetst. Niet omdat ik een dergelijk scenario wil, of blij zou zijn als ik gelijk zou krijgen. Het was vooral bedoeld als waarschuwing om te zorgen dat we dit traject niet zouden gaan. Ik hoopte dat de politiek (en media) gingen beseffen welk gevaar we liepen en hoopte ook dat het onheilsscenario van een grote crisis er voorlopig nog niet zou komen. (Ik zei dan ook steeds tussen nu en 2020 of zo). Maar de kans is nu groot dat het niet nog 12 jaar duurt voordat het gebeurt en helaas is inmiddels er niets gebeurd om de door mij geschetste kloof zoveel mogelijk te dichten. Integendeel zelfs.

Juist nu je voor je ogen de verbijstering ziet bij de mensen uit de financiële wereld dat iets wat zo robuust leek zo snel als een kaartenhuis in elkaar stort, hoop ik dat wat ik hierboven schets nu veel minder als zeer onwaarschijnlijk wordt beoordeeld, zoals tot nu toe steeds wel het geval was.

Ik heb er veel voor over als men in 2020 naar mijn uitspraken van de afgelopen vijf jaar zal kijken (en naar dit weblog) en tot de conclusie komt dat ik het helemaal mis had. Maar ik ben bang dat dit niet het geval is en dat vele verantwoordelijken tot op vandaag de grote lijnen van hetgeen zich aan het voltrekken is niet zien. Of niet durven te zien.
P.S.  Het is haast ironisch dat vandaag het Sociaal en Cultureel Planbureau met haar kwartaalbericht is gekomen, waar het volgende resultaat is gehaald. In Nederland is het vertrouwen in de regering en het parlement groter dan in vrijwel alle andere Europese landen. Nu komt dit blijkbaar uit de Eurobarometer, die nog kort voor de Europese Parlementsverkiezingen aangaf dat Nederland overweldigend “ja” zou gaan stemmen. En net zoals het SCP is het vooral een “goed nieuwsshow” waarmee Den Haag lekker in slaap gesust kan worden (ook af te leiden uit de persberichten vandaag).

Maar ik raad jullie aan het rapport eens te <a href=”http://www.scp.nl/publicaties/boeken/9789037703931/COB%20Kwartaalbericht%202008-2.pdf”>downloaden.</a>.  Lees het hoofdstuk tussen pagina 14 en 19.  En dan zie je dat het vertrouwen in het parlement een 5.3 is en in de regering een 5.1 (van een 10 puntsschaal). Dat zijn gewoon lage cijfers. Maar het is natuurlijk veel beter om dan <a href=”http://www.scp.nl/publicaties/persberichten/9789037703931.shtml”>een persbericht </a>te maken waar de volgende zin in staat: “In vergelijking met de andere EU-landen is het vertrouwen van de Nederlanders in de politiek relatief hoog. Ruim de helft van de bevolking spreekt in 2008 het vertrouwen uit in regering en parlement. Wat dit laatste betreft scoren alleen de Scandinavische landen en Malta hoger. Evenals in het eerste kwartaal kent het EU-lidmaatschap in Nederland meer voorstanders (43%) dan tegenstanders (17%).

U heeft zojuist gelezen: Vertrouwenscrises.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Terug naar de homepage