Het falen der elites

Leestijd: 5 minuten

Het falen der elites

Het interview van Minister Ter Horst in VN van deze week is meer dan onthutsend. Het is symptomatisch voor het denken van onze overheid en laat de essentie zien van de (leiderschaps)crisis waarin we verkeren.

Hier staat een korte samenvatting van dat interview. En als je het hele verhaal zou lezen dan begrijp je beter in welke andere wereld je blijkbaar verkeert als je sinds 1994 wethouder/burgemeester en minister (voor de PvdA) bent geweest.  Vandaag komt Bert Wagendorp (columnist van De Volkskrant) ook tot die conclusie. Enkele citaten uit dit artikel “Goh, nu is Gietijzeren Guus ook al finaal de weg kwijt”. “Zelden zo’n verongelijkt, klagerig en ook hooghartig interview gelezen. Het kabinet treft in de ogen van Guusje geen blaam, het is allemaal de schuld van het volk en van Kamerleden, die het volk ophisten”.  “Treurig hoe een lid van de antiautoritaire protestgeneratie een mantelpak vol regentesk zelfbeklag is geworden.”

Het interview laat zowel de essentie van de problematiek van de PvdA zien als de essentie van de existentiele crisis van ons democratisch systeem (hoewel dat tot nu toe in Den Haag en omgeving wordt ontkend of genegeerd).  De grote maatschappelijke stromingen uit de 19e eeuw, waaronder het socialisme,  hadden twee elementen steeds gemeen. Een bepaalde visie hoe de samenleving georganiseerd diende te worden en aansprekende leiders die vertegenwoordigers waren van grote groepen mensen, die arm waren, laag opgeleid en van de ochtend vroeg tot ’s avonds laat moesten sappelen om uberhaupt te overleven.

Als je Nederland van nu vergelijkt met die van eind van de 19e eeuw hebben die stromingen en hun leiders veel bereikt. Ik denk dat weinig mensen graag terug zouden willen naar de omstandigheden van 125 jaar geleden. En ik ken de verhalen van mijn vader en moeder die rond 1920 opgroeiden in een hele arme buurt van Amsterdam.

Dat we in Nederland zover gekomen zijn is te danken aan de wisselwerking van de verschillende belangrijke stromingen in Nederland. Het is gemakkelijk om de fouten en falen van ieder van die bewegingen aan te geven (en sommigen hebben zo’n hekel aan de andere bewegingen dat ze alleen het falen van die ander zien). Maar de combinatie van krachten heeft in de tweede helft van de vorige eeuw ons gebracht waar we zijn gekomen. Dat houdt trouwens niet in dat we met een andere combinatie van krachten minder ver waren gekomen. Met name de economische groei heeft overal in de Westerlijke wereld plaatsgevonden.

Die oude politieke stromingen hadden een manier van aanpak waarbij zij een vorm van “opvoedende” taak voor zichzelf zagen. Het verheffen van de massa. Het vertegenwoordigen van de mensen zonder eigen stem. 

Wat ze echter gemist hebben is dat een steeds groter deel van de samenleving jarenlang onderwijs hebben genoten, zich dankzij de media breed en goed kunnen informeren en -mede hierdoor-  mondig zijn geworden.  Dat houdt in dat je als overheid je aanpak ingrijpend kan en moet wijzigen. 

En dat laatste is absoluut niet gebeurd. We hebben nog steeds te maken met een overheid die beslissingen neemt omdat het goed voor je is, zonder daarbij gebruik te maken van jouw specifieke know-how of betrokkenheid. Het optreden is niet transparant en als je klachten hebt wordt je van het kastje naar het muurtje gestuurd. Alles was en is top-down. De “wij weten wel wat goed voor u is-mentaliteit”.

De samenleving wordt inderdaad steeds complexer.  De wereld wordt steeds kleiner zodat we meer met de ontwikkelingen in het buitenland te maken krijgen. De technologische ontwikkelingen gaan in een steeds groter tempo en de gevolgen ervan op economie en samenleving zijn ook steeds ingrijpender.

Maar van de politiek hoor je geen visie op de toekomst. Stel je vast dat de meeste grote projecten slecht lopen; veel geld kost en niet het resultaat geven wat vooraf werd verwacht. Op kleine schaal merk je dat de overheid bureaucratisch is, niet klantgericht. De transparantie is ook daar ver te zoeken.

Toezeggingen voor verkiezingen worden vergeten als men in de regering is gestapt. En als er ingrijpende stappen moeten worden genomen door een regering inzake de crisis dan komt men niet verder dan het ontzien van de stokpaardjes van de drie deelnemende partijen.

Jarenlang zijn problemen die veel burgers wel onderkenden door de overheid (en opinieleiders) genegeerd of gebagataliseerd.  Overheidsmaatregelen waarvan de direct betrokkenen al aangaven dat het grote negatieve gevolgen zou hebben (zoals de schaalvergrotingen in het onderwijs) werden doorgedrukt.

Ga eens voor de grap Prinsjesdag 2008 terugzien. De reacties van de politici op de vragen over de mogelijke gevolgen van de crisis die in de VS zich al in volle omvang aan het voltrekken was……

Mensen willen het gevoel hebben dat ze invloed hebben op hun eigen lot. Willen als volwaardig gezien worden en willen dat hun kennis en know-how serieus worden genomen. Dat houdt niet in dat het een kwestie wordt van “u vraagt en wij draaien”, maar wel dat die kennis en know-how meegenomen wordt en niet opzichtig genegeerd, omdat het in de politiek vooral gaat om het instand houden van de macht van een bepaalde groep (“hoe laten we de regering overleven”).

Of je nu met het onderwijs te maken hebt, de gezondheidszorg, justitie, de cultuur is hetzelfde. Top-down met een gebrek aan zelfkritiek en weinig invloed van de afnemers zelf.  De elite (om in Ter Horst termen te spreken) heeft de afgelopen 15 a 20 jaar opzichtig gefaald om zichzelf en de wijze waarop de samenleving functioneert te moderniseren. Te bekijken hoe de invloed van de burgers een grotere rol zou kunnen gaan spelen in het beleid, zodat er ook sprake was van een vorm van mede-verantwoordelijkheid.

Dat is de burgers onthouden door de Ter Horsten van deze wereld. Ik weet nog goed hoe eind 2003, nadat ik  mijn essay over het huis van Thorbecke dat op instorten stond bij de fractie van de PvdA een debat voerde met (toen nog) burgemeester Ter Horst. Zij verzette zich op een arrogante en regenteske manier tegen elke vorm van bestuurlijke vernieuwing. Het was alsof je een burgemeester anno 1900 hoorde over haar gemeente en haar burgers. Die hadden helemaal geen behoefte aan een vorm van inspraak en betrokkenheid, maar alleen leiderschap (zoiets als Ter Horst zelf leverde bedoelde ze natuurlijk).

Het is precies die mentaliteit die ervoor gezorgd heeft dat veel problemen niet opgelost worden. Bepaalde situaties zijn verslechterd en -wat nog belangrijker is- de onvrede over het openbaar bestuur sterk is toegenomen. Met als gevolg dat de burgers de oplossing proberen te zoeken op andere plekken dan bij de traditionele bewegingen uit die 19e eeuw.

We maken op dit moment een financiele en economische crisis mee van een omvang die volgens mij ongekend is. De effecten in Nederland zullen de komende jaren pas echt duidelijk gaan worden. Een crisis die NIET onstaan is door de “massa”, maar juist door degenen die verantwoordelijk waren voor het leiden van -met name- de banken  en het toezicht daarop. Maar ook zijn er beslissingen genomen de laatste 25 jaar in de politiek die een aanjagend effect heeft op de gevolgen van deze crisis in ons dagelijks leven.

De elite heeft gefaald en is zelf de oorzaak van al hetgeen zich nu aan het afspelen is. Het is dan ook een ongekende chotspe dat de vleesgeworden vertegenwoordiger van die elite hoopt op een opstand van die elite tegen de “domme” burgers, die blijkbaar niet door hebben hoe goed Ter Horst en de hare het met ons voor hebben en hoe hard ze elke dag weer ploetert.

Die opstand komt er wel, maar niet van de elite. Maar dat zal Ter Horst weinig deren. Niemand die haar, na dit interview van de PvdA zal zeggen dat zij heeft laten zien ongeschikt te zijn voor bestuurder anno 2009.  En dat zij op deze manier verder schade toebrengt aan de electorale positie van de PvdA. Waarom ook?  Haar interview is door Etty in haar column in NRC-Handelsbald toegejuicht en velen van die zelfbenoemde elite zijn het diep in hun hart eens met de woorden van Ter Horst.  

Ter Horst zal haar amtstermijn keurig afmaken en in de toekomst van haar wachtgeld en door de jaren opgebouwd pensioen genieten. (Zoals ze ook in januari 2007 nog haar wachtgeld van de gemeente Amsterdam inde, nadat ze in 2001 als wethouder zelf was opgestapt om burgemeester van Nijmegen te worden en eind 2006 daar vrijwillig opstapte en zichzelf in een parkeersituatie bracht voorafgaande aan gaar ministerschap). En ongetwijfeld zullen de anderen van de elite nog wel een aardige baan voor haar vinden, als ze het ten minste na 2011 nog voor het zeggen hebben. Commissaris van de Koningin of zo, met 10 leuke bijbanen of voorzitter van een woningbouwvereniging?

U heeft zojuist gelezen: Het falen der elites.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Terug naar de homepage