Een keiharde campagne, nu al schaakmat?

Leestijd: 5 minuten

Een keiharde campagne, nu al schaakmat?

Mijn stuk van 7 maart over Bos en Balkenende (Koningen zonder land) was op 12 maart al weer achterhaald door de drastische verandering van het politieke landschap. Door de vervanging van Bos door Cohen is de dynamiek van deze verkiezingen in één klap aanzienlijk veranderd. En het is de vraag of daarmee de einduitslag van 9 juni daarmee al bepaald is.

Op vrijdag 19 februari stond de PvdA nog op de 5^e plaats met maar 15 zetels en precies 1 maand later staat de PvdA nu met 32 zetels ruimschoots op de 1^e plaats. De val van het kabinet en het aantreden van Cohen zorgde ervoor dat de PvdA in aanhang meer dan verdubbelde en nu weer vrijwel gelijk staat aan de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2006. Met de val van het kabinet over Uruzgan haalde de PvdA een deel van haar teleurgestelde kiezers uit 2006 terug. Met Cohen als premierkandidaat slaagt de PvdA er voor het eerst in vier jaar weer in kiezers in redelijke mate terug te winnen van Groen Links, D66 en SP.

De electorale kracht van Cohen hangt vooral samen met de sterke voorkeur die de meeste Nederlandse kiezers hebben voor Cohen als premier ten opzichte van Balkenende of Wilders (als men alleen uit deze drie zou mogen kiezen). Bij de kiezers van de linkse partijen scoort Cohen vrijwel 100% voorkeur. Aan de rechterkant van het politiek spectrum zijn de meningen zeer verdeeld. De PVV’ers kiezen massaal voor  Wilders. Van de CDA-ers noemt 85% Balkenende en 15% -toch nog- Cohen. Bij de VVD-kiezers is er een voorkeur voor Cohen boven Balkenende met Wilders op de derde plaats. En daaruit is de comfortabele electorale positie van Cohen af te leiden en is ook te zien hoe zwak Balkenende er nu voor staat.

Als namelijk aan de kiezers wordt gevraagd wat ze zouden doen als PvdA, PVV en CDA de avond voor de verkiezingen vlak bij elkaar staan dan geeft 7% van alle kiezers (voornamelijk van Groen Links, D66 en SP) aan dan PvdA te zullen gaan stemmen (het zogenaamde strategisch stemmen). Balkenende kan in die situatie slechts op 3% van de kiezers rekenen (met name van VVD- en ChristenUnie). Dit soort strategisch stemmen werd vaak ingegeven door de wens om met die stem vooral tegen te houden dat een bepaalde lijsttrekker de volgende premier werd. En de positie van Cohen is om twee redenen daardoor nu sterk.

Aan de ene kant is de afkeer van Wilders of Balkenende als premier bij de kiezers van PvdA, D66, Groen Links en SP groter dan de afkeer van Cohen als premier bij de kiezers van PVV, VVD en CDA. En dat zien we dus terug bij de beantwoording van de vraag over het strategisch stemmen. Aan de andere kant is aan de linkerkant maar één duidelijke premierkandidaat en bij de rechterkant zijn dat twee. Wilders heeft weinig extra potentieel buiten de kiezers van de PVV. Maar Balkenende staat er niet goed voor bij de kiezers van de VVD, en nog minder bij die van de PVV, en zijn potentieel is daardoor (beduidend) minder dan Cohen.

Slechts als het CDA (met Balkenende of een ander) erin zou slagen een fors deel van de huidige VVD-kiezers naar zich toe te trekken kan men weer in de buurt van de PvdA van Cohen komen. Maar zelfs dan wordt het een soort haasje-over. Want als daarmee de premierpositie van Cohen in gevaar komt dan kunnen er wederom extra kiezers aan de linkerkant worden gemobiliseerd.

Het is heel moeilijk een goede campagnestrategie te bedenken voor CDA of VVD om ervoor te zorgen dat Cohen niet de grootste wordt. De klassieke aanpak “de leider van de PvdA te afficheren als een ultra links gevaar die alleen maar meer belastingen wil en waarbij het begrotingstekort alleen maar zal oplopen” zal wel kunnen werken in de richting van het behoud van kiezers aan de rechterkant. Maar het is niet goed in te denken hoe dat ervoor zal zorgen dat de linkse kiezers die bereid zijn Cohen te steunen daardoor worden afgeschrikt.

Zo bezien zou je zeggen dat met de entree van Cohen ten aanzien van wie de grootste wordt in 2010 de andere partijen schaakmat zijn gezet (en dan beseffen we tegelijk weer hoe onzin de zogenaamde wijsheid is dat je geen leider moet vervangen vlak voor verkiezingen en dat hadden we al kunnen weten door de lessen van Nijpels in 1982 en Bos in 2003).

Toch zijn er nog een aantal potentiële gevaren ten aanzien van de mogelijke overwinning voor Cohen.

–        De huidige steun voor Cohen is niet primair de steun voor de PvdA, maar vooral voor hem persoonlijk. Als Cohen echter tijdens de campagne een te zware “PvdA-lading” krijgt en/of een aantal personen die voor de kiezers symbool staan voor die PvdA waar ze op waren afgeknapt een prominente rol gaan spelen (zoals Hamer en Dijksma of als Guusje ter Horst voor de verkiezingen Burgemeester van Amsterdam wordt) dan zou dat de bereidheid om Cohen te stemmen, dus PvdA, wel weer eens kunnen doen afnemen. 

–        Zeker nadat de 20 ambtelijke commissies met hun adviezen komen zal van alle partijen gevraagd worden wat hun reacties erop zijn. Samen met de inhoud van het verkiezingsprogramma kan dat de persoonlijke voorkeur voor Cohen doen verminderen. Daarbij gaat het er minder om wat CDA- of VVD-kiezers daar dan van vinden, maar wel de kiezers van D66, Groen Links en SP. Want dat zijn de kiezers die uiteindelijk als het erop aankomt Cohen kunnen helpen de grootste te worden.

–        Bij de Tweede Kamerverkiezingen willen de kiezers met hun stem vooral aangeven wat ze na die verkiezingen willen dat er gebeurt. In ons Nederlandse systeem is de direct invloed klein. Ten slotte kan elke regeringscoalitie die minstens 76 zetels heeft na de verkiezingen een regering vormen en de premier aanwijzen. Men kan wel willen dat Cohen premier wordt, maar er zit ook een bepaald gevoel bij wat voor regering het dan moet worden. In 2006 heeft Bos veel last gehad van het feit dat de linkse kiezers beseften dat de kans groot was dat de PvdA na de verkiezingen met het CDA zou gaan regeren. (Mede daardoor werden SP en Groen Links samen net zo groot als de PvdA).

Als de linkse kiezers op 9 juni denken dat Cohen na de verkiezingen toch wel met het CDA zal regeren dan vermindert dat ook zijn electorale aantrekkingskracht.

Op dit moment lijkt het erop dat door het aantreden van Cohen de verkiezingsstrijd al beslist is. Maar dat is omdat Cohen tot nu toe het imago heeft die hij heeft ontleend uit zijn burgermeesterschap van Amsterdam. De komende 2.5 maand wordt dat vervangen door zijn imago als leider van de PvdA. Dat zal met name in de laatste 4 a 5 weken voor de verkiezingen gebeuren en dat zou zijn positie kunnen verzwakken. Bepalend echter blijft of op 9 juni de linkse kiezers dan ook nog duidelijk enthousiaster zijn voor Cohen als premier dan voor Wilders of Balkenende (of zijn eventuele vervanger). Als dat in sterke mate het geval blijft dan wordt de PvdA de grootste partij.

P.S. Alles wijst er wel op dat we in die laatste 4 a 5 weken voor de verkiezingen een campagne krijgen van een hardheid en intensiteit die we voorheen in Nederland niet hebben gehad.

U heeft zojuist gelezen: Een keiharde campagne, nu al schaakmat?

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.