De sterfte bekeken over de laatste jaren, hoe verhoudt het zich tot voorgaande jaren? De eerste golf springt eruit, maar de tweede golf niet meer dan eerdere griepgolven. Een eigen analyse met de CBS aanpak ter referentie.
Lees volledig artikel: Een dieper inzicht in de oversterfte van 2020
De daadwerkelijk sterfte over de laatste jaren
Door Peter van der Nat (zie hier zijn bijdrage over Brazilië)
Het CBS komt dit jaar uit op een oversterfte van circa 12.500. Maar wij komen iets lager uit. Via andere, simplistische methodes.
Wij hebben een grafische weergave gemaakt van het aantal daadwerkelijke overlijdens per week. Echter, wij hebben hier wel een onderscheid gemaakt in 3 groepen. De leeftijdsgroep tot 65 jaar, de groep 65 tot 80 jaar en de groep 80+. De gele lijn geeft het totaal aan.
Aan de hand van deze grafiek vallen een paar zaken op.
- De groep 80+ schommelt het meest, en is dus het meest vatbaar voor seizoens- en griepseizoenen. Niet verrassend, maar de data onderbouwt dit dus logisch.
- De coronapiek van maart/april 2020 is overduidelijk de hoogste in de grafiek.
- De 80+ groep is verantwoordelijk voor de meeste overlijdensgevallen. Besef wel dat de 80+ groep maar 4,6% van de algehele bevolking was (2019), maar dus goed was voor 56% van de sterftes (2019)
Grafiek, gebaseerd op de bevolking per groep van 2012.
De bevolking is in het afgelopen jaar ook gewijzigd. Dus is het wel helemaal reëel om naar nominale aantallen te kijken en die te vergelijken? Vooral de leeftijdsgroepen 65-80 en 80+ zijn flink gegroeid. Wij hebben de grafiek hierop aangepast. De schaduwlijn zijn de nominale getallen per week, de heldere lijnen zijn de getallen per week, alleen dan geijkt op de bevolking van 2012 per groep.
Een close up van alleen de groepen 65-80 en 80+
Aan de hand van deze geijkte grafiek vallen een paar zaken op.
- Nog steeds valt de piek van de 1e coronagolf op, met name bij de 80+ groep, maar ook bij de 65-80 groep.
- Echter, de piek ligt minder hoog in verhouding tot eerdere griepgolven als we rekening houden met ook de bevolkingsgroei in deze groepen.
- De 2e golf lijkt niet noemenswaardig af te wijken van andere griepgolven, ook voor de groepen 65-80 en 80. Door de sterk toegenomen vergrijsde bevolking worden de nominale aantallen hoger elk jaar, maar procentueel gezien komt de 2e golf (nog) niet noemenswaardig boven het niveau van eerdere griepgolven uit. Uiteraard is hierbij de vraag welk effect de maatregelen, het bewustzijn en reeds opgebouwde immuniteit hierin meespelen, of waarschijnlijker: de combinatie van deze allemaal. Maar de constatering vanuit de data is dat er procentueel niet een veel hogere sterfte te zien is bij de 2e golf dan hetgeen gebeurde in eerdere griepgolven.
De groep tot 65 jaar laat zelfs bijna niets bijzonders zien in 2020. De enige piek die echt opvalt, is die in de zomer van 2014. De zomer van de trieste MH17 gebeurtenis.
Qua sterfte lijkt vanuit de data geen noemenswaardig effect te zien van het coronavirus bij deze groep, zo blijkt uit de grafiek. Een kleine piek die een gedeelde 3e plaats inneemt in deze grafiek alleen.
Oversterfte van het CBS
Het CBS houdt de oversterfte bij. Dit gebeurt door het daadwerkelijk aantal overlijdens af te zetten tegen het verwachte aantal overlijdens.
De donkerblauwe lijn betreft harde data, de lichtblauwe lijnen zijn een inschatting die het CBS maakt aan de hand van ervaringssterfte en allerlei andere factoren. Bevolkingssamenstelling, welvaartsontwikkeling, medische vooruitgang. Zeer complex, en de zeer knappe koppen daar (geen ironie!) rekenen alles door.
Maar er blijven altijd zaken arbitrair natuurlijk. Wat kun je verwachten van de medische vooruitgang? Wat er in 2020 is gebeurd, dat konden de rekenaars bij CBS vooraf natuurlijk onmogelijk weten, en dat is ook de essentie van over- of ondersterfte. Door gebeurtenissen zullen er afwijkingen komen, die zichtbaar worden.
Het CBS heeft voor 2020 een voorspelling gemaakt over het te verwachte aantal overlijdens. Het CBS komt na 52 weken uit op 153.401. Met een paar kleine correcties naar een volledig (schrikkel)jaar is dit op jaarbasis volgens ons een te verwachte sterfte van 154.306.
We koersen af op/richting ongeveer 167.000 overlijdens. We lijken 2020 dus af te sluiten met een trieste oversterfte van ruim 12.500.
Andere gedachtegangen om oversterfte te bepalen
Zoals eerder gezegd, bekijken wij de te verwachte sterfte ook vanuit een meer simplistische hoek. Wat was de sterfte voorgaande jaren, en wat zou je mogen verwachten voor 2020 als je dit als leidraad neemt? Hierbij kijken wij ook specifiek naar de overlijdens per leeftijdsgroep. De groep tot 65 jaar. De groep 65 tot 80 jaar en de groep 80+.
Voor de eerste analyse hebben wij de periode vanaf 2012 genomen, omdat je dan een paar stevige en milde griepgolven meeneemt in de analyse. Nog verder teruggaan vonden wij niet wenselijk, door medische vooruitgang zal de sterftekans langzaam afnemen. Hoe verder je teruggaat in de tijd, des te meer je de plank gaat misslaan op dit punt. 2012 is al redelijk, en wellicht zelfs op dit punt al te ver terug.
Procentueel qua leeftijdsklasse zien we vooral een duidelijk verschil bij de 80+ groep in 2020, hetgeen de eerdere grafiek ook al liet zien. Wat ook opvalt, is dat de procentuele sterfte in 2019 voor deze groep lager was dan 2018 (een stevig griepjaar), maar ook in vergelijking met jaren daarvoor.
Velen waren verbijsterd over de opmerking “dor hout” van auteur en columnist Marianne Zwagerman. En over de toon mag elke discussie gevoerd worden, maar deze data, hoe kil en gruwelijk deze vaak overkomt, zegt dat zij inderdaad wel voor een deel gelijk had.
Want als wij de sterfte afzetten tegen het gemiddelde van de afgelopen jaren, dan zien we interessante patronen. De sterfte onder de 65 laat weinig zien procentueel. Alhoewel zeer marginaal, dalend en waarschijnlijk een gevolg van de immer vooruitgaande medische zorg.
Maar als we kijken naar de sterftetrend bij de groepen 65-80 en 80+ dan zien we een interessant patroon. Na een knik naar beneden lijkt er een knik naar boven te volgen en vice versa. Na ondersterfte komt oversterfte?
Een belangrijke vraag is ook hoe de 3 groepen zich als totaal hebben ontwikkeld, of er ook verschuivingen binnenin de groep zijn. Als de gemiddelde leeftijd van bijvoorbeeld de groep 65-80 dus 68 jaar was in 2012 en 74 jaar in 2020, dan zou dat een enorm verschil zijn en dan kun je de groep niet vergelijken. Het meest zuivere zou per geboortejaar zijn, die data vonden wij echter niet. Wel voor het aantal levenden, maar door migratie is deze niet bruikbaar voor de bepaling van de oversterfte. Maar als wij kijken naar de gemiddelde leeftijd per groep, dan is het zeer beperkt. Alleen de groep 65-80 is gemiddeld in een paar jaar tijd ca 3 a 4 maanden verouderd. De 80+ groep is redelijk stabiel gebleven. De 65 min groep is qua gemiddelde leeftijd iets gestegen, maar bij deze leeftijd is de sterftekans sowieso al heel beperkt.
Over- en ondersterfte gebaseerd op gemiddelde 2012-2019
Op basis van deze analyse komen wij uit op een te verwachte oversterfte van 6.116 in totaal. Echter, een terechte kritiek is dat de medische vooruitgang een factor speelt ook, waardoor deze analyse niet geheel correct is. Je ziet dit min of meer ook terug in de cijfers onder/over bij 0-65 jaar. We zien hier een trend, steeds minder mensen lijken elk jaar dood te gaan in verhouding tot het gemiddelde. De vooruitgang van de medische wereld. Maar in deze zelfde cijfers zie je ook weer – statistisch gezien – afwijkingen in 2019 vooral bij de groep 80+. Het was een mild griepjaar, met minder sterfte dan verwacht op basis van het gemiddelde.
Wij hebben ook alleen 2018 en 2019 uitgelicht. Een stevig griepjaar en een mild griepjaar. Omdat dit ook maar 2 jaar terug is de medische factor van vooruitgang beperkter.
Als we 2018 als leidraad nemen, dan komen we op een totaal aantal te verwachte overlijdens uit in 2020 van 160.297 en een oversterfte van 6.698.
Als we 2019 als leidraad nemen, dan komen we op een totaal aantal te verwachte overlijdens uit in 2020 van 155.444 en een oversterfte van 11.551.
Deze laatste ligt heel dicht op de voorspelling van het CBS. Het CBS kwam op ca 154.300 te verwachte overlijdens uit in 2020. De duizend verschillen kunnen goed verklaard worden door toch weer een te verwachte medische vooruitgang en daardoor weer licht gestegen levensverwachting.
Echter, we zien over de jaren ook de knik-patronen. Na een jaar met een relatief lage sterfte lijkt een jaar met een iets hogere sterfte onvermijdelijk. Vanuit onze simplistische methode bekeken, lijkt een sterfte welke meer was zoals in 2018 iets aannemelijker voor 2020.
Dit patroon verklaart bij lange na niet alle geregistreerde overledenen met corona. Maar op basis van deze simplistische methodes lijkt de oversterfte wel iets lager uit te komen dan de 12.500, namelijk +/- 1000 minder.
(Dit is zeker niet bedoeld als kritiek richting het CBS, het is gewoon de data bekeken vanuit een andere invalshoek.)
U heeft zojuist gelezen: Een dieper inzicht in de oversterfte van 2020.
Volg Maurice de Hond op Twitter | YouTube | Facebook | LinkedIn.
