Waardoor dalen de Corona cijfers?

Leestijd: 6 minuten

Het oude liedje

Steeds verbaasde ik me erover hoe gemakkelijk er conclusies werden getrokken door RIVM/OMT en de regering (Rutte/De Jonge/Grapperhaus) als cijfers stegen of daalden. En waarvan de uitkomst vervolgens werd gebruikt voor het ondersteunen van de besluitvorming rondom de maatregelen.

Als cijfers stegen:
ook na het nemen van zware maatregelen, dan lag het aan het gedrag van de mensen, die zich niet aan die maatregelen hielden.
Als cijfers daalden:
dan was het te danken aan die maatregelen.

Vervolgens werden modellen en grafieken misbruikt om zwarte scenario’s te schetsen. Met als gevolg dat grote delen van de bevolking eerder meer dan minder maatregelen wensten. Ook toen voor 28 april en 19 mei beperkte versoepelingen werden aangekondigd, waren er velen, die dat onverantwoord vonden.

Eind maart kondigde Van Dissel nog een grote vierde golf aan voor eind juni, als we per 1 mei fors zouden versoepelen. (natuurlijk kwamen die versoepelingen toen niet, terwijl vrijwel niemand toen of nu aandacht vestigde op Texas waar men op 7 maart alle maatregelen stopte en sindsdien alleen nog maar dalingen heeft laten zien).

Zwartkijkers

Ook nu sinds de versoepelingen de cijfers heel fors dalen, hoor ik bij de versoepelingen eind april weinig zwartkijkers op hun sombere voorspellingen terugkomen. (Besef dat de versoepelingen van 19 mei aanvankelijk voor 12 mei waren gepland. Maar het Catshuisberaad van begin mei daarover werd afgelast door de sombere visies van OMT en Ab Osterhaus. Lees nog eens mijn artikelen terug die ik op  29 april, 9 mei en 11 mei over dit onderwerp plaatste).

Nu de cijfers zo fors dalen, zien we terug dat vrijwel alles op het conto van het succes van het vaccineren wordt gegooid. Maar is dat echt zo? Of is ook dat een onderdeel van een misinterpretatie van cijfers als ondersteuning van het beleid dat men wil voeren?

Aan de hand van de beschikbare data is goed te zien wat nu het succes van het vaccineren wel of niet is geweest.

Ontwikkeling van het aantal positieve testen

Helaas zijn de dagelijkse RIVM cijfers over het aantal positief getesten nog steeds een rommeltje. Plus dat daarbij ook geen rekening wordt gehouden met bijzondere dagen met afwijkende cijfers. Zo zijn in het Pinksterweekend, en met name Pinkstermaandag, naar schatting 22.000 minder mensen gekomen om zich te laten testen. Met als gevolg dat er 2500 minder positieve testen waren dan als het een normaal weekend zou zijn geweest.

Omdat het RIVM bij het bekend maken van hun cijfers daar niet voor corrigeert, zagen we eerst een extra dip in de week waarin Pinksteren viel. En vervolgens een zogenaamde vertraging van de daling in de week erna.

Binnenkort komen de reproductiecijfers van 22 tot en met 24 mei beschikbaar. Die zullen louter door die lage opkomst om te testen in dat weekend, tot gevolg hebben dat de reproductiefactor, die nu rond de 0,85 is, tijdelijk naar 1 zal stijgen. Gegarandeerd dat die – kunstmatige – stijging weer tot waarschuwingen leidt of tot de conclusie dat dit ligt aan de versoepelingen van 19 mei. En dat zal dan complete lulkoek zijn. Want enkele dagen later zal dat cijfer weer onder de 0,9 dalen.

False positives

In een vorig artikel gaf ik al aan dat bij een (sterk) dalende trend het aandeel “false positives” fors groter wordt.  Pas als een tijd de cijfers stabiliseren, dan neemt het aandeel “false positives” weer af.

Maar als je wilt proberen te bezien waardoor die forse daling van de positieve testen komt en welk effect vaccinatie daar op heeft, dan maken de false positives niet zoveel uit. Dan moet je de analyse doen van het met elkaar vergelijken van de leeftijdsgroepen. Want we weten dat er gewerkt is van oud naar jong met uitzonderingen voor specifieke doelgroepen. En daarbij ook een subgroep van 60 tot 64 jaar, die AstraZeneca heeft gekregen.

Op het Coronadashboard staat een interactieve grafiek met het aantal positief getesten per 100.000 naar leeftijd (voortschrijdend gemiddelde over 7 dagen). Die geeft goede aanwijzingen over het effect van de vaccinatie op de ontwikkeling van de besmettingen. Door de grafieken apart te bekijken, is een goed beeld te geven.

30-39 jaar

Onderstaande grafiek voor de 30 tot 39-jarigen laat zien dat die groep het patroon van het gemiddelde voor Nederland goed volgt. 24 april was het omslagpunt, daarna zien we een vrijwel steile daling naar beneden. Dit groep 30 tot 39 jaar is een groep, waarvan half april nog maar een klein deel was gevaccineerd.

Deze grafiek is een bevestiging van het artikel waarin we eind april vaststelden dat 18 april blijkbaar de omslagdatum was.

Het is interessant om te bekijken hoe de ontwikkeling was van het aantal positief getesten bij de groep 80-89 jaar waarin het vaccinatieniveau al in de loop van maart hoog is geworden.

Goed valt te zien hoe eind februari in heel Nederland de cijfers stegen, maar bij deze groep de cijfers bleven dalen. Dat is evident in overgrote mate het gevolg van het vaccineren. 

Door naar de groep 70-79 te kijken, waarbij het vaccineren op stoom is gekomen in de loop van april, is te zien dat rondom begin april het aantal besmettingen lager ging zijn dan hoe die groep zich normaal verhield tot het gemiddelde in Nederland.

Bij de groep 50-59 zien we pas heel recent dat de lijn op die van de stippellijn van het Nederlandse gemiddelde aan het komen is.

Indirect effect

Nu is er natuurlijk ook een indirect effect van het vaccineren op de besmettingscijfers. Want niet alleen is dat in de eigen leeftijdsgroep terug te zien, maar het heeft ook een effect op anderen. Iemand van 80 jaar die geïnfecteerd is kan ook iemand van 30 jaar besmetten. En als die eerste persoon door vaccinatie niet besmet wordt, dan wordt die tweede persoon het ook niet meer.

Het is dus moeilijk om nauwkeurig te bepalen wat nu het effect van die directe en indirecte bescherming tegen besmettingen is vanuit vaccinatie.

Daarnaast is het ook goed te beseffen bij het bekijken van deze grafieken, dat het aantal personen per leeftijdgroep verschilt. In de leeftijdgroepen tussen 20 en 70 jaar bestaat die groep steeds uit iets meer dan 2 miljoen personen. Tussen 70 en 79 jaar is dat 1,5 miljoen en boven de 80 jaar 0,9 miljoen.

Mijn inschatting is dat op dit moment de directe en indirecte reductie van het aantal besmettingen door vaccinatie op 20 tot 25% ligt. En dat die komende maand verder zal stijgen.

Opgebouwde immuniteit

De rest van de daling ligt voor een beperkt deel aan de verder opgebouwde immuniteit en voor een groot deel aan de weersverandering, die er sinds 18 april was. De mate van luchtvochtigheid (in absolute termen) is daar de bepalende component. Als de cijfers onder de groene lijn liggen, dan zijn ze ongunstig en boven de groene lijn zijn ze gunstig.

Goed valt te zien dat in 2020 al vanaf begin april de meeste dagen het luchtvochtigheidsniveau gunstig was. En dat het dit jaar eigenlijk pas vanaf 18 april zo is. (Ook de hoeveelheid en intensiteit van UV straling door de zon, heeft effect en die wordt gedurende lente gemiddeld steeds hoger).

Op dit moment zien we bij de GGD-cijfers op dagniveau (waarmee de beste vergelijkingen te maken zijn) dat het cijfer van afgelopen woensdag 30% lager was dan die van de woensdag ervoor (dat was twee dagen na Pinkstermaandag).  En gezien het gunstige weer sinds 10 mei kunnen we aannemen dat ook de komende tijd de dalingen zich blijven aandienen. Ik schat in dat vandaag 5 juni de GGD-cijfers voor het eerst sinds half september onder de 2000 duiken. (Dat zal dan maandag bekend worden). Maar gezien het hoge aandeel false positives betekent dit dat het aandeel Nederlanders dat anderen nog kan besmetten onder 1 per 1000 zakt.

De ziekenhuisopnames

Omdat de ziekenhuisopnames vooral personen boven de 50 jaar betroffen, zal het effect van de vaccinaties daar veel zichtbaarder zijn. Dat volgden we op de voet in Israël. Dit betrof de grafiek hieronder van het verloop van de IC-bezetting (“critical ill”) naar leeftijd. Goed te zien is hoe de daling zich het eerst heeft ingezet bij de oudste inwoners die het eerst waren gevaccineerd (half januari kregen die al hun tweede injectie).

Dit is de ontwikkeling van de instroom in ziekenhuizen in Nederland naar leeftijd (grafiek is van Yorick Bleienberg @YorickB).

Naar leeftijd

De trend van de grafieken van de besmettingen naar leeftijd zijn hier min of meer ook te herkennen. Bij de groep onder de 50 jaar met weinig gevaccineerden zien we een halvering t.o.v. de top van begin mei. (Dus wederom een omslag die rond 18 april begonnen moet zijn). En bij de groep tussen de 70 en 79 jaar zien we een daling van 75% t.o.v. de top rond eind april. Bij de groep tussen 50 en 69 jaar zien we sinds begin mei een daling met 60%.

Stel dat ieder leeftijdsgroep dezelfde ontwikkeling had doorgemaakt als de – vrijwel – ongevaccineerde groep onder de 50 jaar, dan zouden op dit moment het aantal ziekenhuisopnames tussen de 25% en 35% hoger geweest zijn dan we nu zien. Dus de forse daling van het aantal ziekenhuisopnames lijkt voor 30% a 40% toe te schrijven aan het effect van het vaccineren.  Voor de rest is het te danken aan de daling van het aantal besmettingen door andere effecten, met name het seizoenseffect.

Juiste data

Het is van belang om bij de evaluatie van de ontwikkelingen en besluitvorming naar de toekomst toe, met de juiste data te werken en de juiste interpretatie. Dat zorgt voor een verhoging van de kwaliteit van de besluitvorming. Juist omdat we dus qua weer in een zeer gunstige periode zitten en het effect van het vaccineren steeds sterker wordt, kun je je in gemoede afvragen wat de relevantie is van het aanhouden van de maatregelen.

En de onzinverhalen dat we  in de lente/zomer 2020 te veel/te snel hebben versoepeld, laten ook goed zien hoe weinig kaas men heeft gegeten van een goede data-analyse. Om dat nu weer als voorbeeld te nemen om voorzichtig te zijn met versoepelingen, terwijl we inmiddels een veel hogere graad van immuniteit kennen en een toenemende graad van vaccinatie, vind ik verbijsterend.

Help ons als kritisch medium in Nederland m.b.t. tot het Corona-beleid onze relevante stukken te blijven schrijven. Maak af en toe een kleine donatie over om maurice.nl online te houden.