Corona cijfers uit Zweden geven hoop

Leestijd: 5 minuten

gastblog van Eildert Slim

Toen de coronacrisis begon, werd het doel van de maatregelen gesteld als ‘flatten the curve’. De maatregelen zouden de verspreiding van Covid-19 vertragen, met als gevolg een lagere maar langduriger piek van ziekenhuis- en IC-opnames.

Deze aanpak was gebaseerd op de gedachte, dat iedereen uiteindelijk onvermijdelijk een keer besmet zou worden. Voor verreweg de meeste mensen geen probleem, maar een klein percentage met complicaties was al voldoende om de Nederlandse zorgcapaciteit te overbelasten.

De ‘flatten the curve’ strategie creëert een dilemma: hoe langer/strenger de maatregelen, des te lager en dus langduriger de curve. Omgekeerd, hoe minder maatregelen, des te sneller de epidemie voorbij is.

Losgelaten, maar vastgehouden

Inmiddels is de ‘flatten the curve’ strategie praktisch overal formeel losgelaten, dan wel simpelweg vergeten.

Maar alle coronamaatregelen – inclusief de vaccinatiecampagnes – hebben effectief hetzelfde effect: ze voorkomen niet dat mensen besmet raken, maar stellen dit moment alleen uit. Bijkomend voordeel van de vaccins is, dat in de maanden na vaccinatie het risico op complicaties bij besmetting lager is.

Dus hoewel ‘flatten the curve’ formeel geen beleid meer is, zou – als de hypothese ervan klopt – het resultaat nog steeds zichtbaar moeten zijn: In het land met de minste maatregelen moet de epidemie het eerst voorbij zijn, gevolgd door andere landen in volgorde van minste strengheid.

Daarbij moet wel een kanttekening geplaatst worden: Covid-19 is een seizoensgerelateerde ziekte, dus de curve van coronacijfers volgt een seizoenspatroon. Aangezien het seizoenspatroon afhankelijk is van de geografische ligging van een land, zijn landen die ver uit elkaar liggen niet te vergelijken.

Cijfers uit Zweden

In Europa is Zweden sinds het begin van de coronacrisis een buitenbeentje geweest, met relatief lichte maatregelen. Op dit moment zijn ze vrijwel allemaal weer opgeheven, desondanks is dit najaar vooralsnog geen sprake van een coronagolf.

Zie hieronder van boven naar beneden het aantal positieve tests, IC opnames en overlijdens in Zweden sinds 1 september 2020:

Waar rond 1 november 2020 alle drie de grafieken duidelijk stegen, is dat een jaar later niet of nauwelijks het geval. De grote vraag is, of de Zweedse cijfers zo stabiel zullen blijven.

Seizoenspatroon

Om te controleren of het coronaseizoen dit jaar misschien later begint dan vorig jaar, is het interessant de Zweedse cijfers te vergelijken met die in haar buurlanden:

In 2020 begonnen de Noorse, Deense en Zweedse cijfers ongeveer tegelijk te stijgen, hoewel de Zweedse het snelst toenamen. Dit jaar zijn de Noorse en Deense cijfers al fors gestegen, dus een verlaat coronaseizoen is geen verklaring voor de stabiele cijfers in Zweden.

Maatregelen en gedrag

In Engeland werden bijna alle maatregelen opgeheven op 19 juli 2021, Freedom Day genaamd. De regering gaf aan, dat voldoende mensen gevaccineerd waren. Zoals de regering het uitdrukte: “Als het nu nog te vroeg is om maatregelen los te laten, wanneer kan het dan wel?”

In Schotland en Wales is men wel een stuk strenger dan in Engeland. De cijfers hieronder zijn voor het Verenigd Koninkrijk, dus Engeland, Schotland en Wales samen.

Coronacijfers vergelijken tussen landen is problematisch, omdat het test en rapportagebeleid verschilt per land. Hieronder de curves voor het aantal positieve tests per capita, voor het VK en Zweden.

Tot juni 2021 waren de Zweedse cijfers steeds ongeveer even hoog of een stuk hoger dan de Britse. Sindsdien zijn de Britse hoger. Merk hierbij op, dat de cijfers tot midden 2020 veel hoger waren dat het lijkt, omdat toen relatief weinig getest werd.

Op basis van deze observaties twee interpretaties:

• Maatregelen en de bijbehorende angstpropaganda om ze te rechtvaardigen hebben effect: ze helpen de coronacijfers laag houden – ‘flatten the curve’.

Tot juni 2021 waren de cijfers in het VK gelijk aan of lager dan die in Zweden. Rond de tijd dat ‘Freedom Day’ werd aangekondigd begonnen de cijfers te stijgen. Dit suggereert, dat het grootste effect niet zozeer komt van de maatregelen zelf, maar van de angst die ze opwekken en in stand houden.

• Zonder of na opheffing van maatregelen blijven de cijfers maandenlang hoog, mogelijk onderbroken door het zomerseizoen, voordat ze eindelijk dalen.

Hoewel Zweden nu geniet van lage cijfers en een normaal leven, heeft het land bijna anderhalf jaar en twee griepseizoenen geworsteld met veel hogere cijfers dan het VK.

Geen groepsimmuniteit

Bij een virus met een R0 waarde van 4 besmet 1 persoon gemiddeld 4 anderen. Als inmiddels drie van de vier, dus 75%, van de bevolking immuun is, wordt het virus telkens aan slechts 1 ander doorgegeven. De besmettingscijfers blijven dan constant, dit is de groepsimmuniteitsdrempel. Bij een hoger immuniteitspercentage daalt het aantal besmettingen en dooft het virus uit met een exponentiële afname van de cijfers.

Bij groepsimmuniteit worden mensen met een kwetsbaar immuunsysteem beschermd door een barrière van immune mensen die het virus niet doorgeven. Dit vereist, dat geïmmuniseerde mensen geen anderen kunnen besmetten.

Bij Covid-19 is dat onhaalbaar middels een vaccinatiecampagne, omdat de vaccins slechts tijdelijk en onvolledig beschermen tegen besmettelijkheid. Immuniteit door natuurlijke besmetting is mogelijk krachtiger, maar ook daarmee is uitroeien van het virus onmogelijk: Door nieuwgeboortes wordt de bevolking continue aangevuld met mensen zonder immuniteit.

In de Zweedse cijfers is geen exponentiële afname te zien, zoals wel verwacht zou worden bij groepsimmuniteit. Het virus blijft daar rondgaan, maar op een niveau waar prima mee te leven is.

‘Flatten the curve’

Op dit moment is de vaccinatiegraad in Zweden 67,3%. Dat is lager dan het VK (68,4%), Noorwegen (70,1%), Nederland (72,1%), België (74,5%) of Denemarken (75,1%). In het VK heeft inmiddels 17% van de bevolking al een booster ontvangen. In Zweden werd 27 oktober aangekondigd, dat men boosters zou aanbieden aan 65-plussers. Het is dus nog te vroeg voor dat programma om al effect te hebben op de coronacijfers.

Op basis van de cijfers voor vaccinaties en boosters in vergelijking met andere landen lijken deze twee factoren niet verantwoordelijk voor de lage cijfers.

De hypothese is, dat in Zweden inmiddels bijna iedereen al een besmetting heeft doorgemaakt. Degenen die complicaties zouden ontwikkelen hebben dat dus grotendeels al gedaan, al dan niet gemitigeerd door de vaccins. Het risico op complicaties bij een herbesmetting is veel lager, omdat het immuunsysteem dan getrained is. Daardoor blijven de cijfers laag, terwijl mensen normaal leven.

Open vragen en conclusie

De komende twee maanden zijn cruciaal. Als in Zweden de coronacijfers gedurende deze periode stabiel blijven of slechts licht stijgen is bewezen, dat normaal geleefd kan worden met Covid-19.

In dat geval is op dit moment de meest waarschijnlijke verklaring, dat het overgrote deel van de Zweedse bevolking al besmet is geweest en dus hoogstens nog een herbesmetting oploopt met minder risico op complicaties. Mochten de Zweedse cijfers de komende maanden alsnog stijgen tot het niveau van vorig jaar, dan is deze hypothese fout.

Aangenomen, dat de cijfers inderdaad laag blijven, zullen de coronacijfers in andere landen geleidelijk volgen. Niet noodzakelijk ten gevolge van bewust beleid, maar omdat steeds meer mensen met de tijd en/of na vaccinatie hun angst verliezen, daarom hun sociale contacten hervatten en vroeg of laat een besmetting oplopen. De schijnveiligheid van de coronapas, al dan niet in combinatie met 2G, leidt in dezelfde richting.

Het verloop van de cijfers in het VK zal een indicatie geven hoelang andere landen nog te gaan hebben om dit punt te bereiken. Hoe effectiever de maatregelen en angstpropaganda zijn geweest in voorkomen van besmettingen, des te langer de epidemie duurt.

UPDATE: Na feedback en overleg met een lezer uit Zweden

• Het leven in Zweden is niet volledig terug naar pre-Covid-19 normaal, maar wel veel normaler dan in andere Europese landen.
• De hypothese, dat het overgrote deel van de Zweedse bevolking al besmet is geweest en dus hoogstens nog een herbesmetting oploopt met minder risico op complicaties, wordt niet gesteund door het Zweeds RIVM. Echter, die instantie heeft ook geen andere/betere verklaring voor de vooralsnog lage cijfers.
• Inmiddels heeft Zweden besloten per 1 december een 2G coronapas in te voeren voor groepen van 100+.