Nu de corona “pandemie” achter ons ligt, wordt het tijd even afstand te nemen en zien wat ons overkomen is. Met dit artikel geven wij een overzicht van het verloop van de epidemie. Volgens het RIVM was het een totaal onvoorspelbaar gebeuren, maar wij hebben bij elk facet van de epidemie een verklaring voor wat er is gebeurd. De voorspelbaarheid van Corona uitgelegd.
Lees volledig artikel: De voorspelbaarheid van Corona
Corona is een virus!
Ruim twee jaar hebben we het verloop van deze corona epidemie (door de WHO nog steeds pandemie genoemd) gevolgd en daar veel over geschreven. De voorspelbaarheid van Corona was goed, we zaten niet altijd midden in de roos, maar wel altijd op de goede lijn.
Vanaf het begin werden de berekeningen en voorspellingen gedaan op basis van het SIR model (Susceptible ; Infected ; Recovered). Opgebouwde immuniteit zorgt daarbij voor het afremmen van de verspreiding van het virus. Het Reproductiegetal is de belangrijkste uitkomst van dit model, ook wel afgekort met een R. Tot november 2020 was dit model perfect in staat het verloop te voorspellen. Toen kwam het leermomentje: de invloed van het seizoen.
In dit artikel willen we de verschillende factoren beschrijven, die het verloop tot aan vandaag hebben bepaald. Het RIVM wil ons laten geloven dat het virus grillig en onvoorspelbaar is, maar dat waren alleen de modellen van het RIVM met torenhoge pieken. Over de werking van het proces van opbouw van immuniteit schreven we een artikel met de titel Covid-19 immuniteit verklaard.
De seizoenen bepalen voornamelijk het verloop van de epidemie, samen met de komst van nieuwe besmettelijkere varianten. Maatregelen dragen in mindere mate bij.
Maatregelen
Gedurende de gehele epidemie hebben maatregelen ons gedrag beïnvloed. Alle maatregelen waren met name gericht op het beperken van onze mobiliteit en daarmee onze vrijheid. Alles met het oogmerk om het aantal contactmomenten te beperken. Weliswaar verlagen maatregelen de kans om besmet te worden, maar het draagt niet bij aan het opbouwen van onze immuniteit. Integendeel, de epidemie duurt daardoor langer (“Flatten the curve”) en varianten krijgen langer de kans om te ontstaan. Het merkwaardige is dat in de modellen van het RIVM wel de verlaging van het aantal besmettingen te zien was, maar ze hebben nooit geleid tot een langere duur van de golven en dat is merkwaardig.
Door de verminderde opbouw van immuniteit als gevolg van maatregelen, zal een tegenreactie ontstaan om de verlaagde immuniteit te compenseren met meer besmettingen. Hierover schreven we in juni 2021 een artikel met de titel “De paradox van de maatregelen” waarin dit principe wordt uitgelegd. Ook lijken vaccinaties onder dit principe te vallen, omdat ook de vaccins net als maatregelen een tijdelijke bescherming geven.
Het hele plaatje
In deze grafiek zien we in de bovenste helft het aantal ziekenhuisopnames volgens NICE en daaronder de daaruit door ons berekende R-waarden. Hierin is ook aangegeven wat de momenten zijn geweest waarop het seizoen zich heeft doen gelden.
Het aanbreken van het voorjaar verlaagde de R-waarde met 30% tot het najaar. Dit blijkt uit zowel onze eigen berekeningen als uit internationale waarnemingen. Dit gebeurt zodra de luchtvochtigheid boven de 6 g/kg uitkomt. In het najaar wordt deze verlaging weer tenietgedaan. Vooral de verlaging in mei 2020 is niet echt gezien. Deze factor was velen nog niet bekend, alhoewel Maurice het in zijn artikelen in april/mei 2020 al beschreef, en werd ook gecamoufleerd door de sterk dalende opnamecijfers. Het aantal ziekenhuisopnames was ook erg laag, zodat onbetrouwbare cijfers ontstonden.
In deze grafiek zijn met genummerde pijlen de verschillende kantelmomenten van de epidemie weergegeven. In de nu volgende hoofdstukken zullen we deze afzonderlijk bespreken.
1. De top bereikt
Er werden diverse inreisbeperkingen afgekondigd nadat in februari 2020 de eerste signalen binnenkwamen dat corona weleens een wereldwijd probleem zou kunnen worden. De eerste coronabesmetting in Nederland werd op 27 februari 2020 vastgesteld. Begin maart werd een thuisblijven advies afgekondigd. In combinatie met de heftige beelden uit Bergamo leidde dat tot een dramatische afname van onze mobiliteit. Dat is in deze grafiek te zien in de tweede week van maart:
Nadat de epidemie in de eerste weken van maart zorgde voor een exponentiële stijging van het aantal ziekenhuisopnames met een R-waarde van rond de 2,5, begon de R-waarde opeens snel te dalen vanaf 12 maart. Op 23 maart was het reproductiegetal daardoor gedaald tot onder de 1,0 en de top van het aantal ziekenhuisopnames werd bereikt. Op diezelfde dag werd de “Intelligente lockdown” afgekondigd. Het reproductiegetal daalde hierna nog iets verder tot 0,75 begin april en er werden meer maatregelen afgekondigd.
Terwijl het aantal besmettingen nog wel steeds afnam, begon vanaf medio april het reproductiegetal weer langzaam te groeien tot uiteindelijk 1,3 in september. Tegelijkertijd zagen we ook de mobiliteit in een gelijke mate toenemen.
2. Voorjaar 2020
Op 18 mei 2020 steeg de luchtvochtigheid tot 6,4 g/kg en kwam daarna niet meer onder de kritische grens van 6 g/kg. De R-waarde was tot die datum gestegen tot rond de 0,9 en daalde daarna weer tot rond de 0,7. Het aantal ziekenhuisopnames per dag daalde verder van 20 tot rond de 5 gedurende de zomer.
Omdat de R-waarde nog een tijdje onder de 1 bleef, namen de zorgen over de gevolgen van de epidemie langzaam af, maar het bleek een veenbrand! De R-waarde nam voortdurend toe gelijk met onze mobiliteit en de grens van 1,0 werd op 1 juli ongemerkt gepasseerd. Nog geen alarm, want het aantal ziekenhuisopnames was met 5 per dag nog steeds erg laag.
De R-waarde was in augustus verder gestegen tot 1,3, maar de hittegolf die ons in augustus enkele weken plaagde, remde de epidemie even sterk af. Dat zien we zowel terug als een dip in de R-waarde als een lichte daling van het aantal ziekenhuisopnames. Er ontstond een kleine bult, die ook wel werd toegeschreven aan het Offerfeest voorafgaande aan de hittegolf.
3. De Tweede Golf
Nadat de hittegolf voorbij was, steeg de R-waarde weer snel terug tot de waarde van 1,3 van enkele weken daarvoor. Vanaf dat moment begon het aantal besmettingen echt op te lopen en ontstond de Tweede Golf. Een verder bijna exponentiële curve, die ook wel beschreven wordt met een Gompertz curve. Het verloop was vrijwel exact voorspelbaar met de top op 25 oktober. Tot eind november….
4. Najaar 2020
Na een lange nazomer daalde op 19 november de luchtvochtigheid tot onder de 6 g/kg en steeg de R-waarde in de week erna van 0,9 naar 1,1. Maurice heeft de invloed van de seizoenen al vroeg op de kaart gezet, maar het effect was cijfermatig nog onbekend. Het RIVM heeft heel lang het seizoenseffect ontkend, omdat de aanname was dat het virus zich verspreidt via grotere druppels en er om die reden geen seizoenseffect kan bestaan. Het echte verspreidingsmechanisme was bij virologen kennelijk nog onbekend terrein!
Ondertussen werd door het hoge aantal besmettingen nog steeds verdere immuniteit opgebouwd en na de aanvankelijke stijging van de R-waarde, daalde deze geleidelijk verder, door het bijna bereiken van groepsimmuniteit (60% voor een R0-waarde van 2,5) tot onder de 1,0 met Kerstmis.
Uit die tijd stamt de befaamde voorspelling van het RIVM dat de IC’s zouden overstromen als er geen maatregelen werden getroffen. Scholen sloten en een lockdown was een feit op 14 december. De R-waarde was op die datum al gedaald tot 1,1 en daalde verder tot 0,95 rond de jaarwisseling door de verdere opbouw van immuniteit. Op 1 januari was het aantal opnames op de IC verder gedaald tot 40 en daalde verder tot 30 per dag enkele weken later.
Het RIVM verwachtte veel meer dan 200 IC opnames per dag eind januari. Het werden er uiteindelijk niet meer dan 35. Achteraf gaf het RIVM aan dat dit slechts “scenario’s” waren en geen voorspellingen (zie ook de legenda!). Maar het beleid werd er wel op gebaseerd. Het verschil tussen scenario en voorspelling was onbekend bij de politiek.
5. De Engelse variant
Uit het Verenigd Koninkrijk kwamen in december de eerste berichten dat er een variant van corona was ontdekt, de “Engelse variant”, later de Alpha gedoopt. De eerste berichten maakten melding van een zeer veel hogere besmettelijkheid (percentages boven de 60%). Van Dissel kwam met deze torenhoge voorspelling:
Wij kwamen tot een prognose die met een 24% hogere besmettelijkheid uiteindelijk dicht bij de waarheid zat. De besmettelijkere Alpha zou dominant kunnen worden volgens waarschuwingen van het RIVM. In de epidemiologie is dat een volstrekt normaal en vanzelfsprekend principe en dat gebeurde dus ook: in maart 2021 was de Alpha dominant.
De hogere besmettelijkheid zorgde voor voldoende “brandstof”, om de epidemie tot het aanbreken van het voorjaar te rekken. De bijna 30% hogere besmettelijkheid verhoogde de benodigde immuniteit om de epidemie te stoppen van 60% naar ongeveer 70%. Tegelijk met de komst van de Alpha variant werd ook een begin gemaakt met het vaccineren in januari 2021.
6. Voorjaar 2021
Na een koud voorjaar steeg pas op 10 mei 2021 de temperatuur in Nederland binnen 24 uur bijna 10 graden en daarmee de luchtvochtigheid van 5,8 naar 10 g/kg. De R-waarde was door verdere opbouw van immuniteit eind april al gedaald tot ongeveer 0,95 en daalde vervolgens snel verder naar rond de 0,75. Er zijn geen aanwijzingen dat vaccinatie ook een bijdrage aan die daling heeft geleverd. Immers als de vaccinatiegraad 50% zou zijn geweest op dat moment, dan had ook de R-waarde in de maanden voorafgaand met 50% moeten dalen en dat zagen we niet. Ook verdere vaccinatie heeft niet geleid tot een verdere daling van de R-waarde. Wat de werkelijke bijdrage van vaccinatie gezien vanuit het reproductiegetal is geweest, valt buiten het bestek van dit artikel.
7. De Bonusbult
De uitgaanscentra openden weer op 26 juni 2021 in het kader van “Dansen met Janssen”. Het was de beloning voor het nemen van een Janssen vaccin. Doorgaans in feestzalen met slechte ventilatie en heel veel bezoekers. Gedurende twee weekenden raakten naar schatting rond een miljoen mensen besmet, vrijwel uitsluitend jongeren onder de 30 jaar. Het prototype van een superspread. Deze locaties sloten weer op 9 juli, maar het “kwaad” was geschied. Op 26 juni nog maar 427 positieve PCR-testen per dag en twee weken later waren het er bijna 12.000 per dag.
Twee weken later plantte deze besmettingsgolf zich voort naar de oudere leeftijdsgroepen. Het gebeuren is door ons gedoopt als de “Bonusbult”. Het gevolg was zeer beperkt, omdat jongeren na besmetting zelden opgenomen worden in het ziekenhuis. Er waren nog geen 80 ziekenhuisopnames per dag.
Het vervolg tot eind augustus is wat minder inzichtelijk, omdat naast het uitdoven van de Bonusbult meerdere factoren een rol leken te spelen. De bescherming van de vaccins nam af na vijf maanden, de Delta variant begon terrein te winnen en heel langzaam brak de herfst aan. We hebben wel prognoses gedaan, maar we hebben ook aangegeven dat alleen de trend relevant was.
8. Najaar 2021 en Delta
Eind september begonnen de cijfers snel op te lopen. Door de komst van de Delta variant, die ongeveer 40% besmettelijker is, gecombineerd met de komst van de herfst die tegelijk aanbrak, liep de R-waarde op van 0,85 naar 1,25. De gecombineerde R0 waarde zat voor de Delta variant dus inmiddels op rond de 5. 80% immuniteit is dan nodig om de epidemie alsnog een halt toe te roepen. Half december bereikte het aantal ziekenhuisopnames de top, een aanwijzing dat er toen voldoende immuniteit was opgebouwd om de epidemie tot staan te brengen. Inmiddels was in november begonnen met het boosteren van de meest kwetsbaren van de bevolking en werd op 19 december een harde lockdown afgekondigd, vanwege de komst van de Omikron variant.
9. Omikron
Inmiddels was in Zuid-Afrika de zeer besmettelijke Omikron variant gesignaleerd. De eerste berichten waren 2,5 maal besmettelijker dan alle tot dan bekende varianten van SARS-CoV-2. Het RIVM negeerde berichten dat het weliswaar om een zeer milde variant zou gaan.
Het RIVM kwam met torenhoge prognoses met tot wel 1500 opnames per dag. Het scenario heette nu wel prognose en dat is opvallend! Het was wel de directe aanleiding nog voor de kerstvakantie over te gaan tot het onmiddellijk sluiten van de scholen en een harde lockdown af te kondigen.
Het aantal positieve PCR testen steeg tot ongekende hoogten: bijna 100.000 positieve PCR-testresultaten per dag. Desondanks was het aantal ziekenhuisopnames in verhouding inderdaad zeer gering. Rond de jaarwisseling was Omikron inmiddels dominant aanwezig, maar het aantal ziekenhuisopnames bleef dalen. Tot 15 januari 2022 waren ziekenhuisopnames nog steeds voornamelijk het gevolg van Delta besmettingen.
Vanaf 15 januari begonnen opnames vanwege/met corona op te lopen. Merkwaardig was het om te zien dat er in feite twee golven waren, wat in eerste instantie onverklaarbaar was. Als we echter de PCR testen uitsplitsen naar de weinig geboosterde groep onder de 30 jaar (blauw) en de oudere vrijwel volledig geboosterde 70+ groep (groen), dan zien we dat de eerste bult overeenkomt met de jongeren en de tweede met de ouderen. Zou dat het effect zijn van de na enkele maanden uitgewerkte booster vaccinatie? Het verschijnsel komt overeen met de meldingen dat ziekenhuisopnames en overlijdens inmiddels voornamelijk uit gevaccineerden bestaan.
Over dit fenomeen schreven wij een artikel met de titel “Vaccin-inflatie”.
10. Voorjaar 2022
In principe zouden we ook dit jaar het effect moeten kunnen zien van het aanbreken van het voorjaar. Als we naar de luchtvochtigheid kijken, dan zou dat rond 10 mei geweest moeten zijn. Het reproductiegetal daalde van rond de 0,95 naar rond de 0,8, wat minder dan je zou mogen verwachten. Tegelijk moeten we ook vaststellen dat het aandeel “met corona” steeds groter wordt en dus de cijfers zeer onzeker. Ook kunnen we niet uitsluiten dat de nieuwe BA.5 variant nog voor een klein beetje extra “brandstof” zorgt, maar we hebben nu wel het beeld van een endemische epidemie die we sinds januari betitelen met Covid-21, ter onderscheid van Covid-19 dat een ander ziektebeeld heeft (21.000 overlijdens) dan covid-21 met 1300 overlijdens en een vrijwel volledige bevolking die ermee in aanraking is geweest.
Conclusies
Het RIVM heeft twee jaar het beeld opgeworpen dat corona onvoorspelbaar was. Het RIVM gaf prognoses, die eigenlijk alleen scenario’s waren met daarbij compleet onrealistische scenario’s, op basis waarvan men wel beleid ging maken.
Met dit artikel willen we aantonen dat het volledige verloop op zijn minst goed verklaarbaar is, de voorspelbaarheid van Corona was goed. Wat uiteraard niet voorspelbaar was, dat was de komst van de verschillende varianten die echter rekenkundig wel volledig inpasbaar waren.
De modellen van het RIVM roepen ook grote vraagtekens op. Ze zijn kennelijk niet gebaseerd op opgebouwde natuurlijke immuniteit. Bij elk van de verschillende scenario’s is alleen de hoogte van de golf veranderlijk, niet de duur. Geen verminderde opbouw van immuniteit dus bij strengere maatregelen. Het schreeuwt om toelichting over de rekenprincipes!
Hopelijk kan deze wijsheid gebruikt worden om bij toekomstige epidemieën (door de WHO wellicht ook dan weer pandemie genoemd) passend te handelen en wordt niet te snel naar ingrijpende sociale maatregelen gegrepen. De natuur volgt zijn eigen voorgeprogrammeerde weg, de mens heeft er weinig invloed op.
