Wetenschap als religie

Wetenschap als religie

Bijzonder gesprek

Soms kom je artikelen of video’s tegen waarin elementen van bevindingen die je zelf al hebt gedaan, op een bijzondere manier bij elkaar komen. Waardoor je eigen begrip van wat je waarneemt toeneemt.

Tijdens de coronaperiode had ik dat toen ik het eerste artikel van Mattias Desmet in september 2020 las. Ik schreef hier meteen over. Kort erna werd hij daarover geinterviewd in De Nieuwe Wereld. Via het concept van massavorming waarover hij sprak, was het makkelijker om de ontwikkelingen sinds maart 2020 in Nederland te begrijpen.

Het gesprek dat Flavio Pasquino met Prof. Ronald Meester heeft gevoerd over zijn nieuwe boek “Wetenschap als nieuwe religie” valt ook onder die categorie. Ik beveel het zeer aan om die video te bekijken, zowel qua opzet als qua vormgeving een bijzondere productie.

Religie

Als je over religie schrijft dan is dat een onderwerp met veel gevoeligheden. Maar het is een onderwerp waarmee je als mens veel te maken hebt. Enerzijds omdat velen van huis uit  (vaak intensief) met religie te maken hebben (gehad). Anderzijds omdat in de samenleving vele aspecten van religie te zien zijn en je er, of je wilt of niet, mee te maken krijgt.

Ik vind het daarom belangrijk om mijn positie ten aanzien van dat onderwerp duidelijk te maken. Het is nodig voor mijn uitleg voor het tweede deel van het artikel, waarin, net zoals Prof. Meester dat duidt, wetenschap als nieuwe religie wordt beschreven.

Ik ben opgegroeid in een Joods milieu. Het is niet zo dat mijn ouders religieus waren (zeker door hun ervaringen in de oorlog geloofden ze niet meer in het bestaan van een God). Maar ik groeide wel op binnen een wereld en op school, waarin zich vooral mensen uit dat Joodse milieu bevonden, waaronder ook mensen die regelmatig naar de synagoge gingen.

Zelf was ik al vroeg atheist.  Ik had en heb altijd respect voor mensen, van welk geloof dan ook, ten aanzien van dat geloof en de eisen die dat geloof aan hen stelt. Mijn enige weerstand was als men vanuit dat geloof eisen ging stellen aan degenen die dat geloof niet aanhingen.

Veel gemeenschappelijk

Ik vond al vrij snel dat alle religies veel gemeenschappelijk hadden. Meer op elkaar leken dan van elkaar verschilden. Blijkbaar is religie de manier van de menselijke geest om met grote onzekerheden om te gaan bij belangrijke kwesties als leven en dood, ziekte, honger en gevaar.

Toen ik ging studeren kreeg ik bij culturele antropologie te maken met een aantal studies, waarbij de auteur een tijd had geleefd tussen verre inheemse volken. Daarbij werden hun geloof en rites uitgebreid beschreven. En hoewel die vaak heel anders zijn dan waarmee wij in West-Europa bekend waren, zag ik toch vooral overeenkomsten. Als men bijvoorbeeld van een natuurverschijnsel niet begreep waardoor dit veroorzaakt werd, dan werd het aan een hogere macht toegeschreven (denk aan onweer en zonsverduisteringen).

Ik ben dus sterk voor godsdienstvrijheid, respecteer ieders eigen geloofsopvatting en zal ook niet met iemand in discussie gaan over zijn persoonlijk geloof. Maar ik wil ook niet dat een ander aan mij eisen stelt vanuit zijn geloof.

Een nieuwe religie

De kern van het boek van Prof. Meester is dat de religie steeds meer uit onze samenleving is verdwenen en wetenschap die rol heeft overgenomen. Hij stelt daarover het volgende:

“Het idee dat wetenschap de plaats heeft ingenomen van religie is niet nieuw. Dat hoor je vaker. Het klassieke religieuze geloof is overboord gegooid, omdat moderne rationeel ingestelde mensen dat niet meer zouden accepteren. En wetenschap is daarvoor in de plaats gekomen als volledig rationele onderneming, waar geloof geen plaats heeft en waar je dingen bewijst als waar of onwaar.”

Maar wat het problematisch maakt, vervolgt hij, is dat de manier waarop mensen zich tot wetenschap verhouden, is gaan lijken op de manier waarop mensen zich tot religie verhouden. En dat heeft vaak weinig met rationaliteit te maken en dus ook weinig met de kern van wat wetenschap is/hoort te zijn.

Dus datgene wat ik steeds zag als een gemeenschappelijkheid bij de verschillende religies, de behoefte aan een vorm van zekerheid bij onzekerheid/gevaar, is door de Coronacrisis weer manifest geworden. De angst voor het virus (ik noem het vaak het Bergamo-syndroom) schiep een goede voedingsbodem voor het zoeken naar nieuwe zekerheden. En die zekerheden kwamen voor velen niet meer uit de traditionele religies, maar kwamen uit de wetenschap.

Zekerheid

Maar als je dan behoefte aan zekerheid hebt, dan heb je weinig aan wetenschappers die ergens zelf niet zeker van zijn. Die bezig zijn met hypothesen en het vinden van betere verklaringen voor verschijnselen die zij zien. Dus kregen we niet alleen wetenschappers die zaken met een stelligheid beweerden, die ongepast was als je de basisinformatie tot je nam. Maar we zagen ook dat wetenschappers met een ander bewijs of opvatting de mond werd gesnoerd, en dat deze wetenschappers zich vaak ook niet meer naar buiten wilden/durfden te uiten.

Die tendens zag ik ook in 2020 en daarom schreef ik toen het artikel over stamhoofd Rutte en de OMT-sjamanen. Maar het boek van Meester en het gesprek erover met Flavio Pasquino geeft een veel completer en afgewogen beeld.

Ik kwam dit schema dat die tegenstelling tussen echte wetenschap en wetenschap als religie treffend weergeeft:

Hoe nu verder?

In het laatste deel van het gesprek en het boek gaat het erom hoe dit nu verder gaat verlopen. Net zoals Meester en Pasquino ben ik daarover niet optimistisch op korte termijn.

Als het namelijk echt alleen om wetenschap ging dan zouden, met de vele nieuwe kennis die de afgelopen twee jaar is opgedaan, er al veel aanpassingen zijn gedaan aan de oorspronkelijke standpunten. Want zo functioneert wetenschap. We leren steeds meer bij en moeten open staan voor nieuwe denkbeelden, nieuwe bewijzen.

Echter, doordat wetenschap voor velen een vervanging is geworden van de religie en we dus nieuwe hoge priesters hebben gekregen (die genieten van hun rol), zal het veel moeite kosten om een nieuwe fase van verlichting te zullen gaan doormaken. Zeker omdat de meeste media een belangrijke rol hebben gespeeld bij het vestigen van die nieuwe religievorm.

Uiteindelijk is de vroegere hegemonie in ons land van de verschillende religies en verzuiling doorbroken. Besef dat de partijen KVP, ARP en CHU 65 jaar geleden ongeveer 50% van alle kiezers achter zich kregen. En de combinatie van deze drie partijen (CDA) haalt op dit moment nog geen 5%.

Dominante religie

Maar het probleem nu lijkt te zijn dat er nog maar sprake is van één dominante religie die weinig ruimte laat voor andere. Een beetje zoals het Rooms-Katholicisme was in de Middeleeuwen. Met veel autoriteiten, net zoals in de Middeleeuwen, die zich volledig onderworpen hebben aan deze religie. Waarbij weinig ruimte wordt geboden voor een tegengeluid.

Het grote verschil met vroeger was en is dat er geen (althans fysieke) brandstapels meer bestaan. En dat er veel plekken en manieren zijn om je tegengeluid te laten horen. Maar er zijn wel velen die hun tegengeluid niet kunnen of durven laten horen, omdat het voor hun werk of anderszins wel repercussies kan hebben.

Net zoals Desmet komt Meester ook tot de conclusie dat, als je de mogelijkheid hebt om je tegengeluid te blijven laten horen, dit de enige kans is om veranderingen te bewerkstelligen. Dus laten we dat dan maar blijven doen!

U heeft zojuist gelezen: Wetenschap als religie.