Op weg naar een andere wijze van regeringsvorming

Leestijd: 6 minuten

Op weg naar een andere wijze van regeringsvorming

Het eind van ons politieke stelsel

Een klassieke scene van cartoons is een achtervolgingsscène waarbij men op een afgrond afloopt. Maar er wordt hard doorgelopen, zelfs boven de afgrond. Pas als er naar beneden wordt gekeken, stort de hoofdpersoon naar beneden. Dit is wat je dan ziet.

Ik vergeleek dat beeld ruim een jaar geleden met de politieke situatie in Den Haag in een artikel onder de titel “kijk maar nog even niet naar beneden”! Ik gebruikte dit plaatje:

Het is niet louter dat er inmiddels een kabinet is gevallen, maar als je naar de problemen in de samenleving kijkt, de ontwikkelingen in Den Haag en onder het electoraat, dan kan vastgesteld worden dat ons politieke stelsel ruim over zijn uiterste houdbaarheidsdatum is. En als men bij en na de aanstaande verkiezingen probeert op de oude manier door te gaan, dan zal het niet alleen de regeerbaarheid van ons land verder aantasten, maar ook de polarisatie zal verder toenemen met alle gevolgen van dien.

De kern van het probleem is dat grote middenpartijen, PvdA en CDA, die vaak met elkaar geregeerd hebben, bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen nog maar 16% van de kiezers achter zich kregen. En dat de flanken sterk zijn gegroeid. Om onder deze omstandigheden een stabiele regering te krijgen met een forse steun onder de bevolking is ondoenlijk geworden.

Twee soorten uitkomsten

Als na 22 november een regering gevormd gaat worden op de oude manier dan zijn eigenlijk maar twee soorten uitkomsten mogelijk:

• een regering met de VVD en partijen rechts van de VVD
• een regering met de VVD en partijen links van de VVD

In beide gevallen zal het een regering worden waar een fors deel van de bevolking zich niet in vertegenwoordigd voelt. Waardoor ook het vinden van oplossingen van grote maatschappelijke problemen met een brede steun in de samenleving onmogelijk is. Een verdere polarisatie en wantrouwen in de politiek zal daarvan het gevolg zijn, met alle risico’s van dien.

Interessant is dat bij geen van de partijen en ook bij de parlementaire pers dit probleem als urgent wordt gezien. Terwijl dit probleem eigenlijk aan de basis ligt van veel van de politieke en bestuurlijke problemen in ons land.

Organiseren van draagvlak

Cruciaal voor politiek Den Haag zou niet moeten zijn om 76 zetels bij elkaar te sprokkelen om vervolgens een regering te vormen (waarna al snel de steun voor die regeringspartijen -fors- daalt). Maar het op een andere manier te gaan doen.

Onze grondwet biedt niet veel ruimte om ingrijpende veranderingen toe te passen. Maar toch is het urgent om binnen de randvoorwaarden die er liggen naar een modern systeem te gaan, waarbij draagvlak ten aanzien van de aanpak van maatschappelijke problemen belangrijker is dan de minstens 76 zetels die de regeringspartijen hebben om hun onderlinge compromissen door het parlement te krijgen.

Ik heb in de laatste 10 jaar al meermalen de nieuwe aanpak beschreven en ik doe het nu weer in de aanloop naar 22 november. Juist omdat de urgentie ervoor steeds groter wordt.

Onderin treft u een aantal links aan naar eerdere artikelen hierover. Hieronder de kernpunten van de aanpak:

 A. Regeringsvorming

• Als we uitgaan van 18 ministeries dan gaan we bij de nieuwe aanpak tot regeringsvorming ervan uit dat iedere partij die 6 zetels of meer haalt 1 of meer ministeries krijgt. (Dus bij 12, 2 ministeries, 18, 3 ministeries enz.). Op het ministerie komen een minister en een staatssecretaris van één partij.
• De grootste partij levert de premier.
• De ministeries worden vervolgens toegewezen op basis van de keuzes van de partijen. Dat kan in onderling overleg, maar als men er niet uitkomt, is er een toewijzingsmethode (volgorde van kiezen) op basis van het aantal zetels dat iedere partij heeft.

B. Regeerakkoord

• De partijen maken alleen basisafspraken over de wijze waarop men binnen de regering met elkaar omgaat. Niet over inhoudelijke onderwerpen.
• Er wordt geaccepteerd (en ervan uitgegaan) dat noch de ministers, noch de deelnemende partijen het in de vier jaar van de regeringsperiode met elkaar eens moeten worden. Meerderheden zijn voldoende. Dat houdt ook in dat in de Tweede Kamer de partijen niet hoeven mee te stemmen met de voorstellen van de regering. Als men niet meestemt, heeft dat geen gevolgen voor het voortbestaan van het kabinet.
• In het regeerakkoord spreken de partijen een procedure af hoe men de kiezer bij het democratisch proces betrekt, waarbij draagvlak organiseren het belangrijkste onderwerp is. Die procedure staat hieronder uitgelegd.

C. (Wets-)voorstellen

De cruciale component van deze vernieuwing zal liggen in de wat andere rol van de Kamers in relatie tot de kiezers in de volgende vier jaar. Dat wordt op de volgende wijze geregeld.

• Een minister zal proberen een meerderheid te krijgen binnen de regering om op die manier voorstellen in de Tweede Kamer te brengen. Als er dan een meerderheid binnen de regering voor is dan is de kans ook groot dat er een meerderheid in de Tweede Kamer is.
• Als de regering echter niet in meerderheid voor het voorstel is dan kan de minister proberen zijn/haar voorstel wel door de Tweede Kamer te krijgen.
• Mocht de Tweede Kamer het voorstel afwijzen (ongeacht of het een voorstel was van de meerderheid van de regering of van een afzonderlijke minister) dan heeft de minister de mogelijkheid om het (wets-)voorstel aan de kiezer voor te leggen.

D. Uitspraak van de kiezer

Als de minister besluit het voorstel aan de kiezer voor te leggen dan is dat één-op-één het voorstel dat de Tweede Kamer had afgewezen. Het voorleggen aan de kiezer kan snel en eenvoudig op de volgende wijze geschieden:

• Het gaat er niet om of er meer mensen voor of tegen zijn. Het gaat er alleen om of er een meerderheid onder de bevolking “voor” het (wets-)voorstel is. De “meerderheid” wordt als volgt berekend: Als bij de Tweede Kamerverkiezing 10 miljoen mensen zijn opgekomen dan is 5 miljoen plus 1 die meerderheid.
• Kort na het afwijzen door de Tweede Kamer vindt het proces plaats om vast te stellen of die meerderheid er is. Gedurende een periode van 2 weken kunnen op digitale wijze (DIGI-ID) en via stemformulieren in gemeentehuizen/stadsdeelkantoren degenen die vóór het voorstel zijn hun stem uitbrengen. Terwijl dit gebeurt, wordt dagelijks de tussenstand bekend gemaakt. Als de grens van de helft plus één is gehaald, dan is er dus een meerderheid.
• In het regeerakkoord is door de partijen afgesproken dat bij het halen van die meerderheid in de Tweede Kamer alle partijen uit de regering alsnog voor het voorstel zullen stemmen. Dus daarmee heeft dan de bevolking de eerste stemming van de Tweede Kamer overruled.
• Er is ook nog een noodrem voor de burgers. Als de Kamer in meerderheid een (wets-) voorstel heeft aangenomen dan kan het via een correctief referendum worden tegengehouden. Maar die eisen zijn dan wel streng: binnen een maand moeten 1 miljoen mensen aangeven dat correctief referendum te willen. En bij de stemming moet twee derde van de Nederlanders die bij de Tweede Kamer hebben gestemd zich er tegen uitspreken.  Degenen die voor het voorstel zijn hoeven dan niet te stemmen.(Technisch gezien wordt het op dezelfde manier uitgevoerd als de stemming om een voorstel van de minister te steunen.)

De vele voordelen van deze aanpak

Dit is een aanpak met vele voordelen:

• De regeringsvorming kan snel na de verkiezingen plaats vinden. Er is weinig kans op een tussentijdse val en nieuwe verkiezingen.
• Partijen kunnen veel transparanter opereren ten aanzien van hun voorstellen en hun stemkeuzen, omdat ze niet gebonden zijn aan het regeerakkoord. Daarbij kunnen ze ook duidelijk maken, dat ze via onderhandelen met andere partijen, steun zijn gaan geven aan een bepaald voorstel, in ruil voor de steun die de andere partijen dan geven aan het voorstel van de eigen minister.
• Bij de besprekingen en stemmingen binnen de regering en de Tweede Kamer speelt het draagvlak onder de bevolking een belangrijke rol. Een minister staat namelijk sterk als het duidelijk is dat er forse steun onder de bevolking is. De minister staat zwakker als die steun onder de bevolking er niet is en zal dan moeten proberen, via aanpassingen of anderszins, toch steun in de Tweede Kamer te krijgen.
• Last but not least: omdat alle partijen met meer dan 6 zetels in de regering vertegenwoordigd zijn zal de bevolking zich meer door die regering vertegenwoordigd voelen en veel minder uitgesloten. De partijen zullen veel minder gaan polariseren, omdat ze niet, zoals nu hetzij 4 jaar in de regering zitten of 4 jaar in de oppositie. Dat kan bijdragen aan een vermindering van de polarisatie in de samenleving.

Grondwet

Dit is een aanpak, die kan worden ingevoerd zonder een wijziging van de grondwet. Veranderingen die een wijziging van de grondwet vragen zijn zeer tijdrovend en dienen op een gegeven moment 2/3e steun in het Parlement te krijgen. Iets wat met de huidige versplintering steeds onhaalbaarder is om te realiseren.

Vanzelfsprekend dient dit plan verder uitgewerkt te worden en fijngeslepen. Maar, gezien de noodzaak van een verandering van de aanpak in Den Haag, zou men daar snel aan moeten beginnen. En niet nog eens een ellenlange kabinetsformatie krijgen met als uitkomst een regering, die na anderhalf jaar weer valt en ondertussen vooral met elkaar bezig is geweest.

U heeft zojuist gelezen: Op weg naar een andere wijze van regeringsvorming.

Volg Maurice de Hond op X | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.