De ontwikkelingen bij de formatie verlopen ongeveer zoals ik het eind 2023 voorzag. Op basis van de ontwikkelingen die ik nu zie, verwacht dat we nog dit jaar nieuwe verkiezingen zullen krijgen.
Lees volledig artikel: Terugblik op een terugblik en een vooruitblik
Terugblik op een terugblik en een vooruitblik
Eind 2023
Eind 2023 plaatste ik een artikel met mijn voorspellingen voor 2024. Ik deed dat in de vorm van een terugblik, die ik zogenaamd deed aan het eind van het jaar 2024. Nu er bijna 5 maanden van 2023 voorbij zijn is het interessant om terug te kijken op deze terugblik.
Ter herinnering: eind 2023 was Plasterk bezig als informateur en had de VVD gemeld niet in de nieuwe regering te stappen, maar de nieuwe regering wel te gedogen.
Hieronder de eerste helft van die terugblik die ging over de formatie. Dus eind 2023 geschreven alsof ik eind 2024 terugkeek op het jaar 2023.
Polarisatie
“De toenemende polarisatie, zoals die al voor 2024 waarneembaar was, is verder toegenomen. Dat lijkt met name het effect te zijn van de verkiezingsuitslag van 22 november 2023. Aan de ene kant gingen kiezers van PVV, BBB en NSC (samen 64 zetels) ervan uit dat er in Den Haag ingrijpende veranderingen zouden plaatsvinden. Zowel in de bestuurscultuur als de aanpak van grote maatschappelijke problemen. En dat vond niet of amper plaats. Ook niet na het aantreden van het nieuwe kabinet. Hoewel wel met de mond beleden was er in de praktijk (nog?) weinig van te merken. Dat kwam mede door de hevige internationale ontwikkelingen en de gevolgen van de verkiezingen van het Europese Parlement, die de vrijheidsgraden binnen Nederland nog verder beperkten.
Aan de andere kant bleken met name PvdA/GroenLinks en D66 maar niet te kunnen verwerken dat de PVV/Wilders ineens naar het centrum van de macht was opgeschoven. Zoals eind 2023 al gezien kon worden deden ze dat op een manier, waarbij ze de kiezers van de PVV met verschillende bewoordingen diskwalificeerden. Met niet alleen als gevolg dat die kiezers zich nog sterker tegen links gingen afzetten, maar dat het – net zoals op 22 november 2023 het geval was – het een aanbeveling werd om ook expliciet de PVV te steunen.
De ontwikkelingen op belangrijke dossiers, zoals klimaatverandering, landbouw/visserij, immigratie/asiel, woningbouw, zorg en bestaanszekerheid, deden de spanningen in de samenleving verder toenemen.
Formatie
Hoewel Plasterk in zijn column in 2023 nog geschreven had, dat het eenvoudig zou moeten zijn om een kabinet te vormen met PVV, VVD, NSC en BBB bleek dat in de praktijk dus minder makkelijk te gaan. De aanvankelijke opstelling van de VVD om het kabinet te gaan gedogen verdween als sneeuw voor de zon, door de slechte peilingen van de VVD. Alleen door in het kabinet te stappen als vice-premier kon Yeşilgöz haar leiderschap van de VVD overeind houden.
En de gesprekken over de grondwet werden ook snel – na de ruime vakantie – afgerond, omdat Wilders daarbij elke toezegging deed die de anderen wilden. Maar de problemen kwamen er zowel op inhoudelijke punten als bij de personele invulling van het kabinet.
Wat de inhoudelijke punten betreft bleek bij de NSC-fractie toch de meeste weerstand te zijn om de benodigde compromissen te sluiten, die nu eenmaal nodig zijn bij formatie-onderhandelingen. Dat lag deels aan het feit dat meerdere NSC-fractieleden eigenlijk gruwden van een samenwerking met de PVV/Wilders. Dat was al te merken aan de uitslag van de verkiezing van de Kamervoorzitter, waarbij zeker 10 leden niet op Bosma hadden gestemd.
Dat zorgde er o.a. voor dat in het uiteindelijke regeerakkoord een aantal belangrijke onderwerpen als vrije kwesties werden geformuleerd.
De personele invulling was een veel groter obstakel dan bij eerdere formaties.
Dat kwam door twee belangrijke punten:
- Noch NSC, noch VVD stemden in met Geert Wilders als premier. Alleen door van het premierschap af te zien kon Wilders ervoor zorgen dat het kabinet er kwam.
- Omdat het vervullen van een functie voor de PVV in provincies of gemeentes voor 2023 gegarandeerd zorgde voor een verslechtering van je loopbaankansen waren er weinig PVV-ers met bestuurservaringen in de politiek.
Hoewel een deel van de worstelingen over dit onderwerp achter de schermen gebeurde, zorgde datgene wat er wel naar buiten kwam bij de formatie voor onrust, die weer terugsloeg op de formatie zelf. Het zorgde er zelfs voor dat de onderhandelingen een tijdje werden gestopt.
Bij de keuze voor de premier kwam dit ook al samen. Plasterk bleek de “makkelijkste” optie, maar – zeker gezien zijn ervaringen tijdens de formatieonderhandelingen – aarzelde hij om die positie in te nemen. Het enige andere haalbare alternatief was Mona Keijzer. We weten inmiddels hoe dat afliep.
Ten aanzien van de meeste andere posities koos men noodgedwongen (althans voor politiek Den Haag) voor een aanpak, waarbij het veel minder ging om politici die een bewindspositie door trouwe dienst verdienden, maar om deskundige buitenstaanders. Ook als ze geen lid waren van één van de vier formerende partijen.
Daardoor trad het kabinet pas in de lente van dit jaar aan. Net op tijd om te zorgen dat Mark Rutte secretaris van de NAVO kon worden.”
Terug naar nu
Op 20 mei 2024 lijkt het er op dat de regering PVV, VVD, NSC en BBB gaat komen. Maar de personele invulling (te beginnen met de premier) lijkt niet zo makkelijk te zijn. Wat daar de uitkomst van zal zijn is nu nog onduidelijk. Net zoals de duur.
Daarbij zou het ook mogelijk zijn dat de broze verhoudingen, die er met name tussen Wilders en Omtzigt lijken te zijn, er niet op zullen verbeteren.
Het meest opvallende vind ik de laatste dagen de insteek van de VVD, met name via hun nieuwe commercial, die via NPO Start te zien is (als je via “Ontdek” een programma start).
In die commercial omarmt de VVD het gesloten akkoord en concentreert zich op 5 punten: defensie, migratie, bestaanszekerheid, veiligheid en groei. Met als toevoeging: financiële degelijkheid en de rechtsstaat. “Rechts beleid” staat vervolgens expliciet geuit.
Hieruit maak ik op dat de VVD anticipeert op een snelle val van het kabinet en verkiezingen erna. Zoals het ongeveer in 2002 is gebeurd. Waarbij de VVD door het omarmen van het akkoord zich opstelt als de belangrijkste garantie voor het uitvoeren van rechts beleid. Bij een nieuwe verkiezing dan vervolgens een uitslag krijgt waarbij de PVV en de VVD van positie wisselen en NSC sterk wordt gereduceerd (met de mogelijkheid dat het CDA die rol overneemt).
Het zou me niet verbazen als we ergens tussen november 2024 en januari 2025 de volgende Tweede Kamer verkiezingen zullen krijgen. Binnenkort kom ik daarop terug.
U heeft zojuist gelezen: Terugblik op een terugblik en een vooruitblik
