De Tweede Kamerverkiezingen van juni 2025

“De gevaarlijkste wegen”

Het kabinet zit er nu bijna 9 maanden. Bij voortduring horen we de verwachting dat het kabinet snel zal vallen. En als je terugkijkt op de afgelegde weg van dit kabinet lijkt het sterk op een aflevering van het tv-programma “De gevaarlijkste wegen”. Een smalle kronkelende weg, langs diepe dalen en ieder moment denk je dat het mis gaat. Maar dat gebeurt “net” niet.

De kans dat het de komende weken toch mis gaat is – nog steeds – aanzienlijk. En ik denk zelfs groter dan voorheen.

Door de internationale ontwikkelingen (Oekraïne-Rusland, Trump/Musk en de sterke herbewapeningsplannen in Europa) zien we in de peilingen duidelijke verschuivingen, waardoor voor het eerst sinds lange tijd de combinatie VVD, CDA en GroenLinks/PvdA de 75 zetels weer naderen en partijen als PVV en BBB aan het wegzakken zijn. De verleiding voor de VVD om het kabinet te verlaten kan daardoor wel eens -erg- groot worden.

Mocht het kabinet inderdaad binnen één maand vallen (en er worden nieuwe verkiezingen uitgeschreven) dan lijkt de meest waarschijnlijke datum in de tweede helft van juni te liggen. 25 juni lijkt uitgesloten te zijn, omdat dan de NAVO-top in Den Haag is, maar een week eerder of later zou wel kunnen.

Of dat gaat gebeuren is natuurlijk speculatief, maar ik wil, mocht het voor de zomer gaan gebeuren, de volgende informatie met u delen.

Belangrijke les

Deze eeuw zijn er vier tussentijdse verkiezingen geweest. Bij de aankondigingen van die verkiezingen (deze eeuw in 2002, 2010, 2012 en 2023) waren er verwachtingen over de uitslag van die verkiezingen, maar keer op keer bleek het toch anders te gaan dan men bij het uitschrijven van die verkiezingen dacht. In 2003 en 2012 eindigde de PvdA veel hoger dan verwacht, in 2010 de VVD (Rutte) en in 2023 de PVV.

De les hieruit is dat het ook nu niet mogelijk zal zijn om een goede inschatting te maken van wat er bij de verkiezingen zou gaan gebeuren.

Dat het CDA sterk zal gaan winnen en NSC sterk zal verliezen is wel zeker. (De mate waarin natuurlijk nog niet, maar dat het meer dan 10 zetels zal zijn is wel zeker).

Maar wat er bij de andere partijen zal gebeuren is onduidelijk. We hebben zowel in 2012 (PvdA), 2021 (D66) en 2023 (PVV) gezien dat in de laatste weken voor de verkiezingen er nog sprake was van een zeer forse stijging. Daarbij speelde bij de meeste verkiezingen ook nog wel een duidelijke rol wie men wel (of niet) als premier wilde en ontstond er dan een tweestrijd met een aanzuigende werking voor twee partijen.

De cruciale thema’s

Bij de verkiezingen in 2023 was migratie het cruciale thema. Dat was het thema waarmee de PVV een grote overwinning haalde.

Hoewel je het nooit zeker weet, lijkt de kans groot dat bij die aanstaande verkiezingen het onderwerp veiligheid/defensie een grote rol zal gaan spelen. Maar er zijn nog een behoorlijk aantal andere thema’s die de kans hebben in mei/juni prominent te gaan worden. Deels kondigen die zich nu al aan en deels speelt er zoveel wereldwijd, dat ze tot op het laatste moment voor de verkiezingen nog een grote rol kunnen gaan spelen.

Dat hoeft niet alleen op het vlak van de veiligheid te liggen, maar kan ook op het terrein van economie, migratie en klimaat zijn.

Ik acht de kans groot dat een overheersend gevoel onder de kiezers de onzekerheid zal zijn, die men voelt over de toekomst door al die zaken die spelen. Maar hoe zich dat zal uiten tijdens de verkiezing hangt vooral af van de actualiteit kort voor de verkiezingen en de insteek van de grotere partijen.

De uitslag

Het voorgaande in aanmerking genomen is het vanzelfsprekend niet mogelijk om een voorspelling te geven voor de uitslag. Maar wat wel gedaan kan worden is te bepalen welke aspecten van de uitslag heel belangrijk worden voor het vervolg, de – snelle – vorming van een kabinet.

• Welke partij zal de grootste worden?
• Is er een combinatie van drie partijen (zowel met als zonder de PVV) die meer dan 75 zetels halen?

Er lijken vier partijen te zijn die de grootste zouden kunnen worden: PVV, GroenLinks/PvdA, VVD en CDA.

De vier grootste partijen bij de laatste verkiezingen haalden ruim 100 zetels. Veel van de kleinere partijen verloren zetels. Twee nieuwe partijen (NSC en BBB) haalden 27 zetels, maar die lijken nu fors te verliezen.

De kans is groot dat ook bij die volgende verkiezingen de vier grootste partijen meer dan 75 zetels zullen halen. In dat geval is het vrijwel zeker dat er drie partijen zijn met meer dan 75 zetels. Welke drie het zullen zijn, en welke partij de grootste zal worden, zal bepalend zijn voor het vervolg: de vorming van de regering. Zeker als het onderwerp “defensie/veiligheid”  het prominente onderwerp zal zijn zal een regeringscombinatie waarin VVD en GroenLinks/PvdA samen zitten niet ondenkbaar zijn. Maar als GroenLinks/PvdA de grootste wordt zal het voor de VVD-kiezers niet makkelijk zijn een combinatie met Timmermans als premier te accepteren.

Als de PVV weer de grootste wordt, dan is de kans dat de andere drie grote partijen meer dan 75 zetels halen kleiner. Of er dan een combi komt met de PVV erin is de grote vraag. Het zou kunnen zijn dat de andere drie partijen een vierde partij erbij kunnen betrekken om toch een meerderheid te vormen en de PVV buiten te sluiten.

Daarbij is het interessant ook nog naar de Eerste Kamer te kijken. Die zit er tot mei 2027. VVD, GroenLinks/PvdA en CDA hebben samen 30 zetels. (BBB is de grootste met 16 zetels). Als echter naar die samenstelling wordt gekeken dan lijkt het zeker niet uitgesloten dat er voldoende zetels bij elkaar gesprokkeld kunnen worden t.a.v. de meeste onderwerpen die dat nieuwe kabinet zou willen aanpakken.

Speculatief

Het voorgaande mag zeker de kwalificatie “speculatief” krijgen. Of er überhaupt snel een verkiezing komt en hoe het verloop dan zal zijn.

Wat ik vooral met dit artikel heb willen doen is te schetsen welke factoren een rol zullen spelen en hoe die factoren kunnen gaan uitspelen.