Enkele cruciale momenten tijdens de campagne bleken bepalend voor de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen 2025. Per gebeurtenis een indicatie van het effect op de verkiezingsuitslag.
Lees volledig artikel: Sleutelmomenten, die de uitslag van TK2025 hebben bepaald
Sleutelmomenten voor TK2025
Nu de verkiezingen voorbij zijn, is het interessant om belangrijke gebeurtenissen van deze campagne kort de revu te laten passeren. Daaraan voeg ik mijn inschatting toe ervan op het effect van de verkiezingsuitslag. Dat doe ik niet omdat ik zeker ben dat dit het effect is geweest, maar ook om u te stimuleren zelf in te schatten wat dat effect geweest zou kunnen zijn. (En u kunt net zoveel gelijk hebben als ik).
Aanloop:
3 juni: Vanzelfsprekend startte dit met het opstappen van de PVV. Het effect van deze gebeurtenis was dus enorm groot, want anders had de PVV nu nog 37 zetels, NSC nog 20 en hadden D66 en CDA samen nog 14 zetels in plaats van 44 nu. De eerste peiling van Peil.nl direct na de val van het kabinet liet de volgende scores zien:
PVV: 31 zetels, GroenLinks/PvdA: 30, VVD: 24, CDA: 19 en D66: 8 zetels.
21 juni: Het congres waarbij GroenLinks en PvdA lieten zien dat ze als één partij verder zouden gaan. “Samen vooruit; een brede volkspartij” was het thema. Deze keuze heeft een grote impact gehad op het verloop van de campagne en verkiezingsresultaat op 29 oktober. Wat met name daarbij gebeurd is dat, terwijl de PvdA de ruimte tussen GroenLinks en het midden afdekte, het nu door deze nieuwe combinatie meer werd vrijgeloten. Het is dit gat waarin D66 gedoken is, een beweging die al kort na dat congres duidelijk werd. Want 2 dagen na dit congres was er een interview met Jetten in het AD, waarin hij aangaf dat er een ander migratie beleid moest komen.
De uitslag van de verkiezing had op links (en rechts) heel anders geweest als de PvdA niet opgegaan was in GroenLinks.
29 juni Douwe Bob stapte op bij het Jom Havoetbal-toernooi en Dilan Yeşilgöz schreef daar een felle tweet over, waar veel commotie over ontstond. (Pas) op 11 augustus verontschuldigde ze zich daarvoor. Op 21 juni stond de VVD nog op 22 zetels. Eind augustus was dat gedaald naar 15.
22 augustus: Opstappen van NSC-bewindslieden. NSC stond in de peilingen toen al op 0 zetels. Per saldo lijkt dat geen verder effect te hebben gehad op het verkiezingsresultaat
30 augustus: Lidewij de Vos wordt lijsttrekker van FVD en Baudet wordt nummer 2. Als dit niet gebeurd zou zijn dan zou FVD 4 of 5 zetels lager zijn uitgekomen dan nu. Die zetels waren grotendeels bij de PVV gebleven en heeft dus een forse invloed gehad op het eindresultaat.
11 september: Rob Jetten startte bij “de Slimste Mens” hij haalde 6 rondes (tot 18 september). Hij kwam 15 oktober terug voor de finale ronde. Hij haalde de finale op 18 oktober. In totaal dus 9 afleveringen met steeds rond de 2 miljoen kijkers. Hoeveel effect dat per saldo heeft gehad op de stemintentie van de uiteindelijke D66-kiezers is niet te bepalen, maar het zal geen negatief effect hebben gehad.
20 september: Rellen rond de anti-migratiedemonstratie in Den Haag met o.a. het ingooien van ramen bij het D66-hoofdkantoor. Hoewel er veel consternatie was over deze gebeurtenissen lijkt het per saldo weinig electorale gevolgen gehad hebben.
Campagne
In september was Prinsjesdag en de Algemene Beschouwingen. Het effect op peilingen van de 5 betrokken partijen was gering. Zo stonden ze er begin oktober voor:
PVV: 30 zetels, GroenLinks/PvdA: 27, VVD: 13, CDA: 19 en D66: 12 zetels,
De campagne begon op 12 oktober met het RTL-debat. Cruciaal hierbij was dat wegens veiligheidsredenen Geert Wilders wegbleef en Rob Jetten hem verving. Die profiteerde daar sterk van en gecombineerd met een intensieve marketingcampagne, begon toen zijn opgang. D66 steeg die week vrijwel direct naar 17 zetels.
In welke mate D66 in de lift was gekomen zonder dit optreden bij dit debat, maar de kans is heel groot dat dit per saldo D66 uiteindelijk 3 tot 5 zetels extra heeft opgeleverd. Het netto-effect op de einduitslag van de PVV is beperkt geweest.
14 oktober Joost Eerdmans kwam bij Nieuwsuur en kwam in de problemen bij vragen rondom de CPB berekeningen. Op dat moment stond hij op 13 zetels en heel dicht bij de VVD. Kort erna werd het verschil tussen VVD en JA21 in de peiling 16 tegen 11 zetels. Mede daardoor werd JA21 niet meer de partij waar de PVV-kiezers die uiteindelijk toch op het laatst afscheid namen van de PVV naar toe gingen.
2o oktober Het Nieuwsuur interview van Henri Bontenbal had minstens een net zo grote impact op de verkiezingsuitslag als het niet komen van Wilders bij het RTL-debat. Wat er met name gebeurde, wijzen mijn onderzoeken uit, dat potentiële kiezers voor Bontenbal hierdoor sterker bewust werden van de C in de naam van het CDA. De dalingen in de peilingen (4 zetels) was met name waar te nemen onder de niet-confessionele kiezers die wel -heel- positief ten opzichte van Bontenbal stonden. Mede daardoor werd het CDA niet meer gezien als een mogelijke winnaar en trok geen extra kiezers meer aan. Als het CDA toen geen 18 zetels gehaald zou hebben, maar 24 dan zou D66 dat zeker enkele zetels gekost hebben.
23 oktober Het SBS-debat bevestigde de versterkte positie van Jetten, maar het meest opmerkelijke was, zoals mijn peiling de dag erna liet zien en ik bij Café Kockelmann presenteerde, fors herstelde. Het expliciteren van het niet gaan regeren met GroenLinks-PvdA was daarbij cruciaal. Rechtse kiezers met een grote hekel aan Timmermans/GroenLinks-PvdA, die strategisch wilden stemmen om die partij uit de regering te houden zagen de VVD weer wek als de geschikte partij. Uiteindelijk bleek 11% van de PVV-kiezers (rond de 4 zetels dus) op de verkiezingsdag VVD gestemd te hebben.
(Een dag later meldde Peter Kanne van Ipsos – I&O bij Pauw & De Wit dat in hun peiling na het SBS-debat dat de VVD op 16 zetels stond. En ook bij de eindpeilingen van 1Vandaag en van Ipsos-I&O op 28 oktober werd nog steeds die fors hogere score van de VVD niet vastgesteld. Hun scores waren 16 en 17 zetel en die van Peil.nl. Een en ander bevreemdt mij zeer en heeft per saldo ervoor gezorgd dat de VVD lager zijn uitgekomen dan het geval wat geweest als zij , net zoals Peil.nl, ook 22 zetels hadden gemeten. Ik kom dat de volgende week verder op terug. Nadat Ipsos-I&O hierop zijn teruggekomen, wat tot nu toe nog steeds het geval is geweest).
Eindcijfers:
