Lees mee in ‘De psychologie van totalitarisme’, hoofdstuk 2

Leestijd: 8 minuten

Lees mee in ‘De psychologie van totalitarisme’, hoofdstuk 2

In dit nieuwe deel van deze boekbespreking van James Roolvink is een visuele samenvatting te vinden van hoofdstuk 2 die duidelijk maakt  vanuit welke kanten het ‘geatomiseerde subject’ verder ‘geatomiseerd’ wordt, d.w.z. losgesneden wordt van het samenleven, de natuur en zichzelf. In die visuele samenvatting is duidelijk te zien hoe alle onderdelen van een ‘geatomiseerde’ maatschappij elkaar wederzijds veroorzaken, een gesloten systeem vormen, en dit noodzakelijk tot destructie van dit systeem moet leiden.

Dit zijn de twee vorige delen: De inleiding en over hoofdsuk 1.

De vicieuze cirkel als handboei en bubbel

Het tweede hoofdstuk is getiteld ‘Wetenschap en haar praktische toepassingen’. Het gaat over de gevolgen van de mechanische wetenschap op alle aspecten van ons leven: het samen leven, arbeid, politiek, oorlog en de natuur. (Oorlog als gevolg). Het mechanische aspect van de klassieke newtoniaanse mechanica op niet-mechanische ‘zaken’ toepassen is de oorzaak van al die gevolgen, maar die gevolgen veroorzaken zelf ook weer hun oorzaak, d.w.z. ze veranderen wetenschappers, levende mensen, en daarmee het ‘wetenschappelijke bedrijf’. Dat bedrijf bedrijft de klassieke newtoniaanse mechanica.

Dat de oorzaak (zelf door eerdere gevolgen veroorzaakt) en zijn gevolgen elkaar wederzijds ‘beïnvloeden’ betekent dat we in een vicieuze cirkel beland zijn en in dit geval een negatieve spiraal naar beneden. Het beeld van de cirkel leidt al snel tot beelden van ronde handboeien of ronde collectieve ‘bubbels’ waar we in terecht komen. Eer we de vraag kunnen stellen hoe te ‘ont-bubbelen’, hoe uit deze cirkel te komen (waar Desmet in het derde deel van zijn boek aandacht aan gaat besteden), moeten we eerst achterhalen hoe de vicieuze cirkel ontstaat door deze cirkel te tekenen.

Van knecht naar slaaf

Aan het begin van de Verlichting is de Europese mens vol energie ‘geboeid’ door wat de mechanische wetenschap heeft bereikt en vooral wat ze belooft. Een belofte om alles te begrijpen, heel de natuur inclusief de mens, om met dat begrip die natuur te controleren en te manipuleren. De wilde natuur, die chaos, naar je hand zetten en het leven wordt minder onzeker en daarin huist een belofte van totale veiligheid en gemak. (Anders: de veiligheid leidt uiteindelijk onbedoeld tot gemakzucht).

Deze stemming van energiek optimisme slaat uiteindelijk in zijn tegendeel om. De macht over de natuur middels de praktische toepassing van de wetenschap, de technologie, blijkt eerder een eeuwig te idealiseren ideaal dan een realiteit en de gemiddelde mens is gestemd door gevoelens van eenzaamheid omdat hij van zijn natuur, de natuur, de medemens is afgesneden, als een atoom afgesneden kan zijn van andere atomen en waar allerlei krachten willekeurig op lijken in te werken.

‘Happy Few’

Juist  de boodschap van machteloosheid is het treurige lied dat je hoort als de onpersoonlijke winden door een door het mechanische wereldbeeld gestemde mens heen raast en de gevoelige snaren beroert. Deze machteloosheid gaat ook gepaard met een wantrouwen naar de medemens. In eerste instantie naar de ‘happy few’ waarvan de gemiddelde mens afhankelijk is van zijn inkomen, maar ook van zijn psychische toestand, want deze ‘happy few’ beheersen ook de massamedia (tv, internet, onderwijs) en bepalen wat de mens vermag te denken en ervaren.

De Verlichting wilde de mens van lichamelijk knechtschap aan de adel en aan psychisch knechtschap aan de kerk bevrijden, maar daarvoor in de plaats gekomen is het slaaf-zijn qua lichaam aan grote bedrijven en qua ‘psyche’ aan de massamedia. De relatie tussen het gecentraliseerde grootbedrijf en de massamedia is veel nauwer dan tussen de wereldse macht en de geestelijke macht van de kerk, want nu is alles werelds en profaan geworden. De mens is een eenzaam wanhopig slaafs geatomiseerd subject geworden (1).

De vicieuze cirkel

Het omslaan in het tegendeel is een historisch proces, maar het punt dat Desmet denk ik wil maken is dat het omslaan niet terugslaat omdat het ‘omgeslagene’ zichzelf door de vicieuze cirkel (tijdelijk) zelf in stand houdt, tot het zichzelf vernietigt. Het gaat i.i.g. om een gesloten ‘mechanisme’. In dat opzicht is het interessant om naar perioden in de geschiedenis te kijken die met een overgang van de ene naar de andere toestand te maken hebben, zoals de omslag van de late Middeleeuwen naar de Verlichting, en naar perioden die zichzelf tijdelijk in stand houden, zoals de periode van de Verlichting.

Desmet is i.i.g. geïnteresseerd in de ‘mechanismen’ van het zichzelf in stand houden, want die mechanismen vormen een tijdsgeest en in het huidige tijdsgewricht vormen die de massa en daarmee de massamens, het geatomiseerde subject.

De vicieuze cirkel als spiraal naar beneden betekent dat dit ‘systeem’ zichzelf vernietigt. Zelfvernietiging richt zich juist ook naar buiten, want je zelf wil je niet vernietigen en dat leidt ‘automatisch’ tot oorlog. (Zie hoe onze taal door de taal van het mechanische beïnvloed is!). Het beeld van zelfvergiftiging in de beelden van darmperforaties en zwangerschapsvergiftiging komen bij me op.

Schema

Het onderstaande schema van de vicieuze cirkels (in cirkels, als een zichzelf herhalend en reproducerend fractaal) is niet volledig. Oorlog heeft gevolgen voor alles, maar dat heb ik niet met de pijlen aangegeven. De pijlen wijzen van oorzaak naar gevolg. Niet elke pijl bevat een toelichting en er zijn nog meer pijlen, oorzakelijke relaties, te leggen. Dit zijn wel de belangrijkste relaties die in kaart gebracht zijn.

De cirkel aan de rechterkant van wetenschap beschrijft Desmet als zeer toxisch. Doordat wetenschap een wetenschappelijk bedrijf geworden is waar je carrière kan maken en waar er ook allerlei financiële belangen spelen en je als ‘wetenschapper’ sponsering moet binnenhalen. Dat maakt de wetenschap onrein, maar wat de wetenschap onzuiverder maakt is dat de mechanische wetenschap een enorme blinde vlek heeft die principieel niet te genezen is en haar definieert.

In de natuur

Alles wat niet mechanisch te verklaren is, namelijk complex dynamische systemen, de hele levende natuur en alle natuurlijke levende wezens, kan de mechanische wetenschap niet vatten (dus kan ze volgens Desmet bijna helemaal niets vatten, want voor hem ligt het mysterie niet buiten, maar in de natuur, d.w.z. de natuur zelf is een mysterie).

Volgens bepaalde onderzoeken over het effect van medicijnen (mengsels van materie), waarvan de zelfbewuste Desmet geheel consistent zegt dat het de vraag is hoe zuiver die onderzoeken zijn, is dat zo’n 10%. De overige gevolgen moeten aan psychische oorzaken toegekend worden, dat als het placebo-effect bekend staat bij positieve gevolgen en het nocebo-effect bij negatieve gevolgen. Bijna niets betekent dus zo’n 10%. (2)

Het is dus niet zozeer dat de farma met hoogbewuste intenties slechte medicijnen maakt en immoreel slecht zijn, maar ze zijn onwetend, blind. (Bewust niet willen weten is wel immoreel).

De ziekmakende krachten die op het geatomiseerde subject inwerken

Dit schema bootst op minieme wijze iets na van de complexiteit van complex dynamische organismen (waarvan de dynamiek (van complexer worden) op de ziel wijst en de complexiteit op iets ‘geestelijks’). Een complexiteit die er o.a. in bestaat dat er verschillende hiërarchische niveaus van oorzakelijkheid zijn (3). Het mechanische mens- en wereldbeeld is meer oorzaak van hoe arbeid georganiseerd wordt dan andersom. Het intersubjectief samenleven is meer oorzaak van ‘individueel’ leven dan andersom. Etc..

Het maken van zo’n schema waarin we zoveel mogelijk causale krachten in kaart brengen (eigenlijk op kinderlijk eenvoudige wijze door te ‘knutselen’ (4) met begrippen en pijltjes), is dat we kunnen verhelderen wat het geatomiseerde subject op zichzelf ‘afgevuurd’ krijgt, welke krachten erop inwerken. Via het onderwijs wordt het subject, de mens, steeds meer besmet met het opvolgen van voorgeschreven regeltjes en mag zelfstandig nadenken niet omdat de leerkrachten dan niet meer gecontroleerd kunnen worden.

(Een wanhopig geatomiseerd subject vraagt om zekerheid en via pseudo-veiligheidsmechanismen die middels camera’s en regeltjes alles willen controleren wordt er pseudo-zekerheid gegeven. Maar juist door die regeldruk bezwijkt dit subject nog meer en wordt nog wanhopiger en vraagt om meer zekerheid, waardoor er meer schijnveiligheid komt door meer regeldruk, etc..).

Ziekmakend

Door de arbeid waarin dit subject de zin (terecht) niet meer van in kan zien wordt het ziek en moet medische zorg krijgen. Die krijgt het in de vorm van ziekmakende medicijnen. Misschien wordt er ook wel gewoon rust en wandelen in de buitenlucht voorgeschreven. Maar die lucht is vervuild en ook ziekmakend. Alles is geregeld en daardoor gebeurt er geregeld iets (negatiefs).

Als je zo ziek bent en er komt een oorlog dan gebeurt er tenminste nog eens wat. Dan wordt de wereld regelloos. Deze negatieve spiraal zal mensen laten verlangen naar de oorlog en weer zicht geven op het geheel van ons leven. Dit omdat de oorlog op alle aspecten, ‘onderdelen’, desastreuze gevolgen heeft (5). Het is niets voor niets dat sommige mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd, dat de meest spannende tijd vonden. Ze voelde het levend door hun levende lijven heen stromen. De regels zijn als dammen die de stroom tegenhouden. (Het water moet uiteindelijk ergens naar toe!).

In oorlog ervaar je de aanwezigheid van de afwezigheid van het Absolute Subject, God. Dat is beter dan de huidige ervaring waarin de mens vervreemd is van zijn vervreemding en zelfs afwezig is bij de afwezigheid van God, en vergeten is dat de mens God vergeten is. Atheïsme is in dat opzicht nog een restant van een herinnering aan de afwezigheid van God. De geatomiseerde mens is afwezig, zowel bij zichzelf, bij anderen, de schepping en God. De bescheiden Desmet spreekt uit schroom niet over God. Hoe sprekend is dit zwijgen in zijn spreken van waarheid?

Einde

Een langer (en ander) artikel over hoofdstuk 1 van dezelfde auteur is hier te vinden

Voetnoten

(1)

(2) Op de middelbare school spijbelde ik vaak met mijn beste vriend en gingen we in de Openbare Bibliotheek proberen zoveel mogelijk kennis op te doen. Ik las toen ‘Het holografisch universum’ waar een onderzoek in stond over schijnbaar iets heel mechanisch als hardlopen. De volmaakte ratio tussen fysiek trainen en psychisch visualiseren werd onderzocht. En ook zij kwamen erop uit dat je meer dan 50% van je tijd kan gebruiken om te visualiseren waarna je toch nog sneller wordt.

Dat onderzoek moet je natuurlijk herhalen naarmate je sneller en sneller gaat lopen en tegen de grenzen van het fysieke gaat ‘aanlopen’. Visualisatie zal dan een grotere rol gaan spelen (dan extra hardloop training als je al tegen je fysieke top aanzit). Maar dan op basis van al veel fysieke training gehad te hebben dat impliceert dat het aandeel fysieke training stiekem toch heel groot is.

De kracht van oma

Desmet zou dan op de proppen komen met een wonderbaarlijk verhaal van een oma die haar kind red onder het wiel van een busje en dat met haar rechterhand optilt en met haar linkerhand de baby pakt. À la Star Wars zou je kunnen zeggen dat de oma niet fysiek sterker is geworden door haar psyche, maar dat zij zich openstelde voor de ‘Force’. Dat de kracht van en in de natuur is die alles maakt en in stand houdt (zoals o.a. autobussen) en er daardoor macht over heeft, die door haar heen stroomde, zodat ze het busje kon optillen. Desmet die meen ik van de martial arts is zou hierin mee kunnen gaan. Hij heeft eigenlijk wel wat weg van Obi Wan Kenobi.

(3) Zie voor zo’n schema m.b.t. de positieve gevolgen van het plaatsen van wolven in Yellow Stone Park:

(4) De antropoloog Lévi-Straus (1908-2009) spreekt over stammen als primitief en hun vorm van denken als een coherente vorm denken geduid als knutselen tegenover het coherente wetenschappelijke denken. Beien vormen van denken zijn coherent. Maar Lévi-Straus, zoals bijna alle antropologen menen dat de intersubjectiviteit de laatste grond is van de werkelijkheid, zonder een Absoluut Subject, God, zodat de het knutselen niet als uitdrukking van een magische vorm van denken kunnen zien die werkelijk uit de magische handeling voortvloeit.

Antropologisch

Desmet is in dat opzicht ook antropologisch. Hij ontdekt binnen de psychologie die subjecten onderzoek de intersubjectiviteit. Desmet zal een antropologisch klinisch psycholoog gaan worden. Lévi-Straus zag meen ik ook dat (goede) wetenschappers zelf veel knutselen.

(5) De vicieuze cirkel is een gesloten systeem dat een spiraal naar beneden wordt. Het systeem wil alle dynamische complexiteit buiten houden. De dynamiek van dit gesloten systeem is dat alle delen steeds meer een in zichzelf gekeerde onderdeel worden die niet meer kunnen interacteren met andere delen. De delen slibben dicht en worden dichte onderdelen. Het gehele systeem wordt steeds meer een veelheid, zonder eenheid, dus het geheel als geheel wordt minder een geheel. De onderdelen als geatomiseerde onderdelen komen los van elkaar te staan en de machine valt uit elkaar. Het geheel wordt minder complex omdat het uit eenvoudige niet-complexe losse onderdelen uit elkaar valt.

De thermodynamica is niet zozeer een natuurwet zou ik willen beweren. Maar is een mechanische wet die uit dit gesloten systeem voortkomen en is daar een afspiegeling, een beschrijving, van. Thermodynamica geldt voor gesloten systemen met onderdelen. In een complex dynamisch systeem zijn de delen open naar het Absolute en daardoor naar zichzelf en dus naar elkaar. Energie vermeerdering is dan mogelijk en moet gelijk blijven in de zin dat het systeem in evenwicht moet blijven doordat het systeem in zijn geheel complexer wordt. Je merkt de extra energie door de toename van complexiteit.

Het is als het ware dat alles in de wereld groter wordt: relatief t.o.v. elkaar en t.o.v. het geheel merk je daar niets van. Maar toch wordt alles groter t.o.v. iets absoluuts dat buiten het systeem, het geheel, staat. Thermodynamica als exponent van het mechanische wereldbeeld dat zichzelf bevestigt door de natuur vanuit die mechanische bril te bekijken.

U heeft zojuist gelezen: Lees mee in ‘De psychologie van totalitarisme’: hoofdstuk 2.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Mocht u ons werk ook met een kleine donatie financieel willen ondersteunen klik dan hier.