Ook mijn vader staat op de beruchte lijst van het Oorlogsarchief

Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging

Op 1 januari is de namenlijst openbaar geworden van degenen die onderzocht waren in het kader van de Bijzonder Rechtspleging van kort na de oorlog. Dat betreft mensen waarover destijds een dossier was aangemaakt. Aanvankelijk was het idee om ook de dossiers zelf toegankelijk te maken, maar daar is door ingrepen van de Privacy waakhond van afgezien. Als je die dossiers toch wil inzien dan kan je een afspraak maken om het in Den Haag te bekijken. Maar er is inmiddels zo een grote wachtlijst dat je geen afspraak meer kan maken. Dat het een grote puinhoop is geworden kan je o.a. lezen in dit bericht over de oproep van het NIOD aan de minister om in te grijpen bij de puinhoop, die inmiddels is onstaan.

Die onderzoeken zijn destijds kort na de oorlog uitgevoerd omdat het mensen betrof die beschuldigd werden van het heulen met de Duitsers, mensen verraden e.d. Een fors deel van die onderzoeken hebben geleid tot een veroordeling.

Door meerdere mensen ben ik er op attent gemaakt dat ook mijn vaders naam, Salomon de Hond, op die lijst voorkomt. En of ik dat wel wist en wat mijn vader zou hebben misdaan in de oorlog.

Omdat ik over dit onderwerp veel weet en – gelukkig  – ook veel harde bewijzen heb over het optreden van mijn vader in de oorlog, is goed te zien wat er mis is met de keuzes die er gemaakt zijn bij de inmiddels halfzachte openstelling van dit archief met grote consequenties.

Op de 100e geboortedag van mijn vader – 6 maart 2014 – heb ik een speciale webpagina gemaakt ter ere van mijn vader. Daar treft u onder andere zijn oorlogsherinneringen aan.

Mijn vader in de oorlog

Mijn vader had twee winkels in groenten en fruit toen de oorlog uitbrak en had een goede relatie met de baas van de Centrale Markthallen (Van der Laan), die een bijzondere rol speelde bij het verzet in de oorlog. Mijn vader werkte met hem samen en kreeg, via de Joodse Raad een belangrijke taak bij de voedselvoorziening in de Joodse Wijk. Door de sper, die hij daarvoor kreeg, en de beschikking over een vrachtwagen, heeft hij, in samenwerking met mensen van de politie, die in het verzet zaten, veel kunnen doen in en rondom de Hollandse Schouwburg. Hij heeft veel Joden daaruit kunnen weghalen, kinderen vanuit de crèche aan de overkant kunnen laten onderduiken en nog veel ander handelingen verricht om te voorkomen dat Joden naar Duitsland werden getransporteerd.

Ik heb na de oorlog gesproken met mensen uit het verzet, waarmee hij samengewerkt had en ook diverse Joden gesproken die dankzij hem de oorlog hebben overleefd. Wat was hij moedig geweest en onbaatzuchtig!

In zijn memoires, uitgewerkt door Drs. Mark Schellekens, vertelt hij zijn verhaal.

Hij was niet alleen heel moedig, maar had ook veel improvisatietalent. Zijn levensmotto “Wie bang is krijgt ook klappen” is ook mijn motto geworden. Het werd ook de titel van mijn autobiografie.

Toen mijn vader in 1971, mede doordat zijn rug was gebroken door zweepslagen in het concentratiekamp, niet meer kon werken, is er een verzetspensioen voor hem aangevraagd bij Stichting ’40-45. Om daarvoor in aanmerking te komen werd een uitgebreid onderzoek gedaan. En op basis van een groot aantal verklaringen, van mensen waarmee hij samengewerkt had en die hij had gered, werd hem een verzetstatus toegekend en een pensioen. Onderin dit artikel treft u de uitslag van dat onderzoek in 1971 en nog andere documenten over zijn moedige werk.

Dit citaat is één van de vele beschrijvingen van zijn imponerende werk. Het was van Opperrabbijn Schuster, zoals dat als bijlage is opgenomen in het besluit uit 1971:

Dat laatste kan ik me nog goed herinneren. Hij sprak, in 1960, toen vrijwel alleen over het geweldige werk van mijn vader en gaf mij het passende boek “De laatste der rechtvaardigen”, die hij met mijn vader in verband bracht.

En dit is een citaat van een vrouw, die met haar twee kinderen van 7 en 11 jaar in de Hollandse Schouwburg was terecht gekomen.

En zo zijn er nog veel van vergelijkbare verklaringen, die u onderaan kunt aantreffen.

In het eindverslag van het onderzoek naar het optreden van mijn vader uit 1971 en die hem een “verzetsverklaring” verleende,`staat ook een aantal zinnen over iets wat mijn vader mij had verteld en die terugslaat op zijn vermelding in dat onlangs opengestelde archief.

Na de oorlog gearresteerd

Mijn vader heeft 9 maanden in Auschwitz gezeten, liep de zogenaamde “dodenmars” van Auschwitz naar Mauthausen-Ebensee. In de vrieskou door Polen, waarbij een kwart van de gevangen stierven. Hij heeft daar toen meer dan 4 maanden gezeten en is daar bevrijd. Hij had zijn rug gebroken door zweepslagen en werd terug vervoerd naar Nederland samen met zijn zwager, waarmee hij de hele oorlog samenkwam. Die had toen typhus en was ernstig verzwakt.

Enkele maanden na de oorlog keerde ook mijn moeder, Marianne Brander, vanuit het concentratiekamp terug in Nederland. Zij was de echtgenote van de broer van mijn vader, die ook in Auschwitz was vermoord. Mijn vader leek veel op zijn broer en dat had mede wellicht tot gevolg dat mijn moeder en vader een relatie kregen en op 8 oktober 1947 ben ik geboren. (Ondanks dat ze in het experimentenblok in Auschwitz mijn moeder onvruchtbaar hebben proberen te maken).

Zoals aangeven hoorde ik al jong over de verzetsdaden van mijn vader, door mensen die hij gered had en met wie hij had samengewerkt in de oorlog. Maar ook hoorde ik over zijn teleurstellingen kort na de oorlog. O.a. dat spullen die van hem waren in het bezit waren van Nederlanders, die hij niet terugkreeg.

Maar ook dat hij op een gegeven moment door de politie werd opgepakt en een tijdje in voorarrest heeft gezeten. Hij was beschuldigd dat hij in de oorlog mensen voor geld had helpen te bevrijden of erger. Dankzij de verklaringen van zijn verzetspartner en het werk van Mr. J.R. Voûte is hij, na twee weken (dacht ik), weer vrijgekomen. Mr. Voûte is vanaf dat moment een goede huisvriend van ons geweest en ik heb hem diverse keren ontmoet en hij had veel respect voor mijn vader en andersom.

Ik weet niet precies wat de reden ervan was, maar mijn vader vertelde, dat niet iedereen, die de Joden hielp dat belangeloos deed. Mijn vader kon ook maar een beperkt aantal mensen weg krijgen uit de Hollandse Schouwbrug, maar veel meer mensen niet. (Waar hij later ook veel verdriet over had). Dat hij ook geld aangeboden kreeg om mensen weg te halen en dat altijd weigerde. Maar dat er mensen kunnen zijn geweest die hem aan het werk zagen, niet door hem waren bevrijd, en aannamen dat hij het ook voor het geld deed.

Gelukkig is er hard bewijs dat mijn vader niets te verwijten was. Want in het besluit om hem een verzetsstatus toe te kennen staat dit:

Desondanks in de lijst

Maar de aanpak rondom het online openbaar maken van de namen, maar niet van de inhoud van het dossier, heb je dus het gevolg dat mensen die mijn vader erin zien denken dat mijn vader iets te verwijten valt. En doordat het dossier niet toegankelijke is (of alleen als je die afspraak maakt, die amper te maken is) kan er dus een vermoeden bij mensen zijn die denken dat mijn vader zich heeft misdragen in de oorlog.

Dat men bij het openbaar maken van de namenlijst niet eens de selectie heeft gemaakt van alleen de namen van de mensen die zijn veroordeeld, is eigenlijk beschamend. En zeker toen duidelijk werd dat het wel gemakkelijk zou zijn dat je de namen vindt, maar niet dat je de inhoud van het bijpassend dossier vindt, had men een pas op de plaats moeten maken en alle namen verwijderen van degenen die niet veroordeeld werden. En die namen en het dossier alleen ter plekke in Den Haag toegankelijk maken.

Het is eigenlijk te gênant voor woorden hoe het uiteindelijk is gegaan met dit openbaar maken van het archief en de namen. Helaas representatief voor de wijze waarop in Nederland grote projecten worden uitgevoerd en verschillende instanties elkaar in de weg zitten.

En wat als ik niet in het bezit was van dat onderzoek uit 1971 waaruit goed op te maken is, wat een held mijn vader is geweest en hoezeer hij toen kort na de oorlog en nu ook weer via het openbaar maken van deze namenlijst onrecht is gedaan? Waarom niet alleen die lijst openbaar maken van mensen die zijn veroordeeld? En de overige namen niet op de lijst vermelden en de dossiers alleen toegankelijk maken ter plekke in Den Haag?