Zo zijn de manieren van een medisch tijdschrift

Context

Het artikel beschrijft een ernstige ethische misstand in het peer-reviewproces van het toonaangevende medische tijdschrift Vaccine, tijdens de COVID-19-pandemie. Het begon met een studie die een verband legde tussen intelligentie en vaccinatiebereidheid onder Israëlische soldaten — en mondde uit in een pijnlijk voorbeeld van belangenverstrengeling en censuur binnen de wetenschappelijke publicatiepraktijk.

De studie in kwestie, gepubliceerd door Zur et al. (2023), stelde de vraag:
“Zijn intelligente mensen eerder geneigd zich te laten vaccineren?”

• Uitgevoerd onder jonge dienstplichtigen in het Israëlische leger (IDF) tijdens de COVID-19-pandemie.
• Conclusie van de auteurs: hogere intelligentie voorspelt hogere vaccinatiebereidheid.

Problemen volgens de critici

Twee wetenschappers, Ophir & Shir-Raz, hadden fundamentele kritiek op het artikel.

• De militairen hadden géén volledige autonomie. Ze stonden onder sociale en institutionele druk binnen een hiërarchische structuur.
• De term “vaccinatiebereidheid” werd onterecht gebruikt; het ging eerder om institutionele gehoorzaamheid.
• De onderzoekers suggereerden impliciet dat mensen die twijfelen aan vaccinatie “minder intelligent” zijn — een ethisch gevoelig punt dat volgens de critici historische parallellen oproept met pseudowetenschappelijke uitsluiting en discriminatie.

De ingezonden kritiek

De auteurs dienden op 22 oktober 2023 een korte “Letter to the Editor” in:

• 500 woorden lang, binnen de richtlijnen van het tijdschrift.
• Ze betwistten het concept van “vrijwillige vaccinatie” binnen het militaire kader.
• Ze suggereerden dat het meten van de vierde vaccindosis (die niet verplicht was) meer zou zeggen over echte vaccinatiebereidheid. Slechts 0,5% van de soldaten nam deze dosis — wat de originele conclusie ondermijnt.
• Ze waarschuwden voor de ethische gevaren van het verbinden van intelligentie aan vaccinatiegedrag.Ze gingen ervan uit dat dit het begin was van een eerlijke wetenschappelijke dialoog. Dat bleek een misvatting.

Act 1: Een verdacht stilzwijgen

Na de inzending ontvingen ze maandenlang geen duidelijke reactie van het tijdschrift. Statusupdates gaven aan dat het “onder review” bleef, maar zonder inhoudelijke feedback. Pas een half jaar later kwam er een beslissing:

• Het manuscript “kon herzien worden”, mits rekening werd gehouden met de opmerkingen van de reviewers.
• Opvallend: vijf reviewers voor een tekst van 500 woorden — uitzonderlijk veel.
• Maar: slechts drie recensies werden gedeeld. Twee daarvan (reviewers 4 & 5) waren letterlijk identiek.
• Reviewer 3 was positief. Reviewers 1 en 2 ontbraken.

Een passage uit de review van 4 en 5 suggereerde dat er een “verbeterde versie” van de originele studie was ingediend — informatie waar de critici geen weet van hadden.

Act 2: De onthulling van belangenverstrengeling

De auteurs pasten hun brief aan, voegden uitgebreide argumentatie toe, en dienden het opnieuw in. Vervolgens bleef het zeven maanden opnieuw stil. Totdat ze op 29 oktober 2024 een afwijzing ontvingen.

De reden? Volgens Reviewer 4 voldeden de wijzigingen niet aan de vereiste revisies. Geen verdere uitleg.

Wat de auteurs vervolgens ontdekten via Elseviers klantenservice was schokkend:

• Ze ontvingen alle vijf reviews, inclusief de eerder achtergehouden, positieve beoordelingen van reviewers 1 en 2.
• Reviewer 1 stelde zelfs dat hun kritiek zo belangrijk was dat het originele artikel mogelijk ingetrokken zou moeten worden.

De bom barstte bij het lezen van de interne opmerkingen (“For the Editor Only”) van reviewers 4 en 5.

• Daarin identificeerden ze zichzelf: het waren de twee auteurs van het oorspronkelijke artikel zelf!
• Zij hadden anoniem hun eigen werk beoordeeld, en pleitten voor verwerping van de kritiek.
• In hun publieke commentaar deden ze alsof ze externe, neutrale experts waren (“de auteurs hebben een correctie ingediend…”), terwijl zij zélf die auteurs waren.

Deze gang van zaken is in strijd met Elsevier’s eigen richtlijnen over belangenconflicten:

“Reviewers moeten mogelijke belangenverstrengeling melden, zoals persoonlijke relaties, academische competitie of intellectuele betrokkenheid.”

Deze situatie voldoet aan álle criteria. Het was een regelrechte schending van transparantie en ethiek. Bovendien werd dit actief voor de auteurs verborgen gehouden.

Act 3: De deksel op de doofpot

De auteurs meldden deze schending aan de redactie van Vaccine. De reactie was kort en kil:

“De beslissing is definitief. De interne beoordeling en de brieven zijn meegewogen.”

Geen erkenning van het belangenconflict, geen herziening van het besluit, geen uitleg. Enkel stilte en afwijzing.

Een alarmbel voor de wetenschap

De auteurs besloten hun verhaal te publiceren om aandacht te vragen voor:

• De kwetsbaarheid van het peer-reviewproces.
• De rol van macht en hiërarchie binnen de academische wereld.
• De noodzaak van transparantie, eerlijkheid en open wetenschappelijke dialoog.

Ze benadrukken dat dit incident niet alleen over één brief gaat, maar over het bredere belang van betrouwbare, onafhankelijke wetenschap. Als dit in een toonaangevend medisch tijdschrift kan gebeuren, kan het overal gebeuren.

Over hun ervaringen hebben, inclusief alle documentatie hebben ze dit artikel geschreven.