Middelvinger naar de zorg: De trein, Koningsdag of het OMT?

Leestijd: 9 minuten

Middelvinger naar de zorg: De trein, Koningsdag of het OMT?

Gastblog door Rogier Rumke

Op zoek naar cijfers

We hebben heel wat geklaag gehoord de afgelopen week. Zowel uit het aerosolenkamp als vanuit het OMT en de talkshows. Schande werd er gesproken over de drukte met Koningsdag in de parken. Nee, vooral omdat de mensen thuis moesten blijven en ze rond 5 uur hun feestjes thuis verder gingen vieren, zegt ons Green Team.

Toen ik aan de research voor dit artikel begon, ging ik ervan uit dat als er al een verhoogd besmettingsgetal zou blijken, als de druk op de ziekenhuizen al was vergroot door Koningsdag, dat het in werkelijkheid lag aan de volle treinen op Koningsdag en vooral de dag erna, door de lokale Pro-Rail staking. Hoe het uitpakte gaan we in dit stuk zien.

Sinds Nieuwsuur bekend maakte dat besmetting toch ook via aerosolen verloopt, is de verwarring in het OMT kamp helemaal compleet. De één ontkent het, de ander zegt schoorvoetend toch wel een beetje. Maar de talkshows blijven oorverdovend zwijgen. Zijn ze vergeten dat Maurice dit al een jaar beweert?

Uit de berichten in Nieuwsuur moeten we nu opmaken dat we behalve voor de anderhalvemeterdruppels en de contactdruppels (handen wassen) nu ook nog bang moeten zijn voor geheimzinnige onzichtbare druppeltjes in de lucht, die ons onverwachts te pakken kunnen nemen. Moeten we nu twee mondkapjes dragen? Beter van wel constateerde de wetenschapsjournalist van dienst.

Beau

Ondertussen zagen we dat Beau volgens een deel van de pers toch echt in quarantaine had moeten gaan – om het goede voorbeeld te geven – nadat gast Kees Tol, van vorige week donderdag, besmet bleek. Hij was niet binnen anderhalve meter geweest, zegt de redactie. Dus Beau hoeft niet in quarantaine. De werkelijkheid, als je van de aerosolen bent, is dat al die studio’s perfect geventileerd zijn. Moet wel, met al die lampen zou het anders veel te heet worden. Maurice is er te weinig geweest, maar als hij er was, had hij zijn CO2 meter bij zich en had hij geconstateerd dat het veilig was. Dus Beau zou sowieso niet besmet zijn, noch één van zijn andere gasten.

Hoe gaan we de risico’s nu uitrekenen? Best lastig, en we moeten heel wat zaken schatten. Dat doen we niet zomaar, we dekken ons een beetje in met cijfers die je zo hier en daar bij elkaar kunt sprokkelen. Noem het maar “intelligent guessing”. Wie er gaten in wil schieten met betere cijfers, ga je gang. Uiteindelijk, tegen de conclusie van dit verhaal, zullen we misschien wel zien dat het allemaal niet zo veel uitmaakt. Tot zover de disclaimer bij de gebruikte cijfers.

Buiten

Op Koningsdag waren er naar onze schatting een miljoen mensen in parken en die hielden zich niet of onvoldoende aan de anderhalve meter regels.
De helft van deze mensen is immuun, door vaccinatie of doordat ze de ziekte al hebben gehad.
Tot hier gaan de opvattingen van het Green Team en het OMT gelijk op.

Het RIVM gaat uit van ruim 180.000 mensen die toen besmettelijk waren. Dat is iets meer dan 1% van de bevolking. Op dat miljoen in de parken zijn dat er dan 11.000.
We gaan er voor het gemak van uit dat mensen, die zich niet lekker voelden niet naar de parken gingen. Laten we uitgaan van gemiddelde groepjes van vijf personen die samen te dicht bij elkaar zaten of stonden. Gemiddeld schatten we dat de mensen op die dag vijf keer met een ander groepje samen zijn geweest. Er zijn dan dus vijfentwintig onveilige contacten, waarbij de helft ontvankelijk was voor besmetting. We komen dan op 11.000 / 2 * 25 = 137.500 extra besmettingen. Daarvan komt na 11 dagen ongeveer 1% in het ziekenhuis. Dat zijn dan 1375 extra opnames. Iedere aanname van OMT leden dat er buiten wel een beetje minder mensen besmet raken, vermindert dat aantal. Meer kunnen we er onmogelijk van maken.

Nu de berekening volgens het Green Team:

Het best bruikbare cijfer is nu de uitslag van “testen voor toegang”. Daarbij bleek 0.21% positief te testen. Je kunt er dan van uitgaan dat er van die 1 miljoen mensen 2100 mensen positief zouden testen op een sneltest en dus daadwerkelijk besmettelijk waren. De kans op besmettingen buiten is hooguit 5% (volgens Maurice), dus we hebben het dan over 0.05 * 25 * 2100  = 2625 besmettingen waarvan we na 11 dagen 26 opnames zien. Ook hier weer, minder kunnen we er best van maken, maar meer gaat nauwelijks lukken.

Daarmee zijn we er nog niet. Het punt dat het OMT steeds maakt, is dat we er ook nog heen moeten. Dat klopt zeker op een normale Koningsdag. Half Nederland trekt er dan op uit naar de grote steden, naar de vrijmarkten. De drukste dag van het jaar voor de NS. Niet dit jaar. Dit jaar gaat het juist om mensen die in de buurt van hun eigen huis naar een park gaan.

Dat is geen intelligent guessing. De NS meldt geen grotere drukte op Koningsdag dan het drukste moment van de week, vrijdagmiddag. Nauwelijks treinen met meer dan 100% bezetting. Dus voor Koningsdag kunnen we “de reis erheen” buiten beschouwing laten. De hierboven genoemde besmettingscijfers, dat zijn ze. Dat is het gevolg van wat we in de talkshows zagen. Dat is de middelvinger van de zichtbare feestvierders.

Binnen

Maar er was nog een groep, een groep die we niet zagen op het nieuws en/of tijdens de talkshows. De mensen die luisterden naar de oproep “blijf thuis” en de mensen die nog na feestend met hun drankje het park verlieten, toen de BOA’s ze vriendelijk verzochten de parken te verlaten.

Het overgrote deel van Nederland bleef dus thuis. Uit onderzoek blijkt dat er nog maar heel weinig mensen zijn die zich hielden aan de één-bezoeker-per-huishouden-regel. Zelfs het advies dat vanaf de 28e geldt om niet meer dan twee bezoekers per huishouden te ontvangen, is al een gepasseerd station. Zeker op een dag als Koningsdag, was het credo: samen kijken naar een kwis met het Koningshuis en een mooi concert van Hollandse trots op muziekgebied. Chips, een Tom Pouce en oranjebitter op schoot. Laten we zeggen dat vier miljoen mensen met gemiddeld vijf personen op die manier hun feestje achter de voordeur hebben gevierd.

Het grootste deel van deze mensen die binnenbleven, zullen dan best ook wel het advies hebben opgevolgd om toch een beetje afstand te houden en zeker ook om hun handen flink te wassen. Het aantal extra besmettingen dat hieruit voortvloeide, zal volgens de OMT berekeningen dus te verwaarlozen zijn. We plaatsen daar de helft van het dagelijks aantal besmettingen in. De R rond de 1, acht dagen besmettelijk. Dus 1/8 van 180.000 en daarvan de helft en dan nog een keer de helft omdat 50% immuun is. 5625 besmettingen. Na 11 dagen 56 in het ziekenhuis.

Wanen zich veilig

Hier gaat het Green Team toch een andere kant op. Juist daar, binnen, zullen de besmettingen plaatsvinden. De mensen wanen zich veilig als ze afstand houden binnen, maar dat zijn ze niet. Met vijf mensen in een ruimte van honderd kubieke meter zonder ventilatie wordt de besmettingskans rond de 50%. Laten we zeggen vier miljoen mensen die binnen bij elkaar komen.

De helft houdt zich niet aan de ventilatie adviezen. Mensen met symptomen zijn er niet bij. We komen dan op 0,21 procent van een miljoen mensen die gezamenlijk gemiddeld de helft van de vier overige mensen in die huiskamers kunnen besmetten met een kans van 50%. Dat zijn 21.000 besmettingen. 210 daarvan zien we dan na 11 dagen in het ziekenhuis.

Ergens rond een uur of vijf gingen de parken dicht; moesten we naar huis. Daar zal ongeveer hetzelfde gebeuren met die miljoen mensen die naar huis gingen. Laten we zeggen dat de helft netjes naar huis ging en de andere helft flink thuis door ging feesten.

Ik denk dat hier de denkbeelden van het OMT en het Green Team elkaar niet zo zullen ontlopen. Het leidt in beide gevallen tot flink wat besmettingen. Laten we zeggen 2 x zoveel als normaal. Bij het OMT gaat het dan weer om die 5500 mensen die besmettelijk zijn en tijdens het feestje binnen elkaar kunnen besmetten. We gingen uit van de helft die samenkomt en zich daar beestachtig slecht gedraagt. Dat levert dan toch al snel weer hetzelfde aantal besmettingen op als overdag in de parken: 1375.

Het Green Team ziet juist dit als een zeer risicovolle situatie. Echter, het aantal werkelijk besmettelijke personen is heel wat lager volgens het Green Team, 11.000 tegenover 2100 besmettelijken is 20 %, maar het risico is 2.5 x zo groot (wild guess). Dat is ongeveer de helft van de OMT schatting in het schema: 688.

De treinen

En dan nu het heikele punt van de vermeende besmetting in treinen. Wat was de situatie? We hoorden dat op Koningsdag, en vooral de dag erna, nogal wat overvolle treinen reden. Er was een staking van Pro-rail waardoor er lokaal ’s ochtends tussen 6 en 8 geen treinen reden. Een flink deel van de forenzen werd dus in een kortere tijd vervoerd. Navraag bij de NS leverde het volgende op:

Er rijden 5000 treinen per dag. Een treinstel bestaat gemiddeld uit zes wagons met vier compartimenten. Als er per compartiment 25 reizigers zijn, spreekt men van 100% bezetting. Op een normale corona dag wordt er slechts 30% van de reizigers van uit het pre-Corona tijdperk vervoerd, maar de treinen zijn gemiddeld iets korter. Normaal zijn er 1.3 miljoen reizigers per dag. Nu dus 390.000 per dag.

Per trein zijn dat er gemiddeld 260 terwijl er per trein 700 zitplaatsen beschikbaar zijn. Natuurlijk is het drukker tijdens de spits. NS voorlichting meldt mij dat er gemiddeld twee treinen per dag rijden met meer dan 100% bezetting. Dus mensen moeten staan als in de hele trein alle plaatsen bezet zijn.

Er is één uitzondering. Vrijdagmiddag. Dat is nu het drukste moment met bij hoge uitzondering tot twaalf treinen met meer dan 100% bezetting. Op Koningsdag was de drukte vergelijkbaar met zo een dag. Op de dag van de Pro-railstaking ging het zelfs om veertien treinen, die een bezetting hadden tot wel 200% *. Hutje mutje dus, zoals bleek uit foto’s die we ontvingen.

Luchtcapaciteit

Wat houdt dat dan in voor het aantal besmettingen in treinen? Ik sprak hierover uitgebreid met Fahmi Yigit. De man van Virobuster, de mede opsteller van het Maurice initiatief Deltaplan Ventilatie. Hij doet momenteel een project met ventilatie in Duitse treinen en constateerde dat de situatie daar gelijk is aan de Nederlandse.

Ik citeer: Doordat een trein een zeer goede luchtcapaciteit heeft, en deze ook nog goed combineert met een goede luchtverdeling (van boven naar beneden of van beneden naar boven), is het risico geïnfecteerd te raken in een treinstel – mits de ventilatie vol aan staat – rond de 1%. En als de mensen nog maskers dragen, dan is het rond de 0,5% (maar dan moeten ze dat wel volgens de voorschriften doen natuurlijk). In de buitenlucht, op het perron, door de extreme ventilatiecapaciteit van zelfs maar een beetje wind, is het risico nog vele malen lager (bij windkracht 2 al: 0,05%: 20x lager dus).

Maar in hoeveel treincoupés zitten er besmette personen? Volgens de uitslag van “testen voor toegang” zijn er 0,21% besmettelijke personen. Er reizen dus dagelijks 819 besmettelijke personen met de trein. Dat is ongeveer 0.3 per trein. Een trein heeft gemiddeld vierentwintig compartimenten. Dus per compartiment is de kans slechts één op de honderd dat er iemand besmettelijk is.

De kans dat die persoon ook daadwerkelijk iemand besmet, is slechts één op de 5000. Het gaat dan om 0,16 besmettingen per dag. Op Koningsdag zal dat er niet meer dan 1 zijn geweest, net als een normale drukke dag. Ook na de staking zal het niet veel meer geweest zijn. We zullen dit dus niet in de dagcijfers terug gaan zien, het valt binnen de dagelijkse onnauwkeurigheid.

Nu de situatie zoals het OMT het ons voorhoudt.

Dat wordt lastig, immers we mogen met de trein. Het advies is dat een trein met meer dan 100% bezetting niet mag vertrekken. De conducteur beslist hierover naar eigen inzicht. Het is hoogst zeldzaam dat wordt besloten een trein niet te laten rijden. Het waterbedeffect zien ze als een probleem. Als treinen te vol zijn en niet mogen vertrekken, wordt het te druk op het perron, om maar niet spreken van de volgende trein. Het probleem wordt dan alleen maar groter. Dus rijden ze met die paar overvolle treinen per dag.

Het OMT zegt dat de trein veilig is als iedereen een zitplaats heeft en een mondkapje draagt. Laten we daar dan maar van uitgaan. Maar nu die volle treinen. Dat is toch iets anders. Je staat dan al snel zo’n twintig minuten dicht op elkaar in de gangpaden. Ventilatie helpt nauwelijks volgens het OMT, dus daar hoeven we geen rekening mee te houden. Die veertien treinen met meer dan 100% bezetting terwijl 1% van de bevolking besmettelijk is en de helft daarvan niet thuisblijft, levert in zo’n volle trein dus één op de vier coupés op met een besmettelijk persoon, die dan zo’n vijf personen binnen anderhalve meter besmet. Om maar niet te spreken van het in- en uitstappen.

Het zal per besmet persoon in zo’n volle trein dan al snel om twintig personen gaan, die vlakbij elkaar geweest zijn waarvan de helft nog bevattelijk is voor infectie. Per volle trein gaat het dus om zes personen die samen 120 mensen besmetten. Op Koningsdag zijn dat er dan dus 1440 geweest. De dag van de staking waren het er 1680. Nog steeds geen heel erg spectaculaire getallen als het gaat om de druk op de ziekenhuizen: maar toch 14 plus 17 opnames.

Dan zien we hier het aantal opnames die we kunnen verwachten op basis van de verschillende situaties vanuit de modellen van het Green Team en die van het OMT. Voor het geval we op alle manieren besmet kunnen raken, zoals het item in Nieuwsuur suggereerde voegen we ook die voorspelling toe.

Voorspelling

	Aerosolen	Druppels	Beide
Koningsdag in het park 27 april	26	1375	1388+
Thuis met het gezin 27 april	210	56	266+
Feestjes binnen na ontruiming parken	688	1375	2000+
Treinstaking (ProRail) 28 april	2	31	33+
Treinverkeer normale corona dag	1,6	0	1,6+

Conclusie

De treinen zijn veilig als je in aerosolen gelooft, zelfs al ze bomvol zitten. Echter, niet als je in het OMT gelooft. Dan zijn treinen met meer dan 100% bezetting bloedlink.

Wat Koningsdag betreft: De enige vinger naar de zorg wordt opgestoken door het OMT. Linksom of rechtsom, want we worden nog steeds niet goed voorgelicht hoe en waar we besmet raken.

Met dank aan Herman Steigstra van het Green Team voor de intelligent guesses, Fahmi Yigit van Virobuster voor de info over ventilatie in treinen en Erik Kroeze van NS voorlichting over de drukte met Koningsdag en de dag van de Pro-Rail staking.

U heeft zojuist gelezen: Middelvinger naar de zorg: De trein, Koningsdag of het OMT?

Volg Maurice de Hond op Twitter en YouTube.

*) Commentaar van de NS: uit onze cijfers blijkt dat er nooit treinen rijden met meer dan 175% bezetting. Door de scheve verdeling over de treinen kan het per coupé wel oplopen tot 200%.