Lijstverbindingen politieke partijen

Leestijd: 4 minuten

Door de lijstverbinding van de PvdA met Groen Links (en soms met nog een andere partij) in 10 van de 12 provincies zullen VVD, CDA en PVV 1 zetel minder in de Eerste Kamer krijgen dan als er geen sprake was geweest van lijstverbindingen bij de Provinciale Statenverkiezingen. Juist omdat het er om zal spannen of deze drie partijen een meerderheid krijgen in de Eerste Kamer is het verwonderlijk hoe de verschillende partijen met lijstverbindingen omgaan.

Bij verkiezingen met evenredige vertegenwoordiging, zoals in Nederland, is er een regeling nodig hoe restzetels worden toegewezen. Het systeem in Nederland zorgt ervoor dat grote partijen die restzetels eerder krijgen dan kleine partijen. Aan de hand van een simpel voorbeeld kan dat aangetoond worden.  Stel dat er een Provincie is waar 100 zetels verdeeld kunnen worden (kiesdeler is 100/1=1) en 5 partijen meedoen.

Restzetels

In de tweede kolom van de tabel staat een uitslag in percentages. In de derde kolom staan de zetels die in eerste instantie worden toegewezen. Dus 39,3% levert dan 39 zetels op en 31,5% 31 zetels. Op deze manier worden 97 zetels toegewezen en blijven er 3 restzetels over.

Die restzetels worden toegewezen op basis van een formule die aan het begin van de vorige eeuw is ontwikkeld. Het percentage van de stemmen wordt gedeeld door het aantal reeds toegewezen zetels PLUS 1. De formule staat in de vierde kolom aangegeven en de berekening ervan in de vijfde. De hoogste waarde die er dan uitkomt levert de 1e restzetels op, en de een na hoogste waarde de 2^e.  Uit de tabel is op te maken dat terwijl Partij A, maar 0,3% stemmen extra had  en partij D 0,8%, partij A toch die restzetel krijgt.

	Uitslag	Zetels	Formule	Berekening	Restzetels	Totaal
Partij A	39,3%	39	+39,3/40	0,9825	2e	40
Partij B	31,5%	31	+31,5/32	0,9844	1e	32
Partij C	18,6%	18	+18,6/19	0,9789	3e	19
Partij D	5,8%	5	+  5,8/  6	0,9667		5
Partij E	4,8%	4	+  4,8/  5	0,9600		4
Totaal	100,0%	97			3	100

Lijstverbinding

Bij de Tweede Kamerverkiezingen in Nederland gaat het dus om 150 zetels, en is de kiesdeler dan 100/150 = 0,66667%.  Bij de Provinciale Statenverkiezingen gaat het  om minimaal 39 en maximaal 55 zetels in de Provinciale Staten en loopt die kiesdeler van 100/39 = 2,564 tot 100/55 = 1,818.

Voor politieke partijen is er een mogelijkheid om meer restzetels te krijgen. En dat is dankzij het principe van “lijstverbinding”.  In dat geval wordt bij de bepaling van de restzetels het resultaat van de deelnemende partijen aan die lijstverbinding eerst bij elkaar opgeteld. Daarmee wordt de kans dat die partijen restzetels krijgen vergroot.

In het bovenstaande voorbeeld zullen we doen alsof Partij D en E een lijstverbinding zijn aangegaan.

Het effect van deze lijstverbinding is dat er 1 restzetel minder is en dat de combinatie van Partij D en E 1 zetel meer krijgt dan ze gekregen zouden hebben als er geen sprake was van een lijstverbinding. Partij C verliest haar 19^e zetel en partij D krijgt er op deze manier een 6^e zetel bij.

	Uitslag	Zetels	Formule	Berekening	Restzetels	Totaal
Partij A	39,3%	39	+39,3/40	0,9825	2e	40
Partij B	31,5%	31	+31,5/32	0,9844	1e	32
Partij C	18,6%	18	+18,6/19	0,9789		18
Partij D	5,8%					6
Partij E	4,8%					4
D+E	10,6%	10	+10,6/11	0,9636
Totaal	100,0%	98			2	100

Minstens 1 zetel

In de meeste provincies is er op 2 maart sprake van lijstverbindingen. In 10 van de 12 provincies hebben PvdA en Groen Links een lijstverbinding.  In 2 provincies is dat met D66 erbij en 2 andere provincies met Partij voor de Dieren erbij. (Belangrijk is wel te beseffen dat als een partij op eigen kracht niet minstens 1 zetel haalt dan telt deze niet mee bij de toedeling van restzetels of de lijstverbinding).

In 5 provincies hebben ChristenUnie en SGP een lijstverbinding en in 2 provincies zijn er nog andere combinaties van partijen.

Het interessante bij deze verkiezingen is dat deze lijstverbindingen er voor kunnen zorgen dat VVD, CDA en PVV samen geen meerderheid halen. Doordat in 10 van de 12 provincies links met minimaal 2 partijen in een lijstverbinding zitten betekent dit dat VVD, CDA en PVV samen landelijk circa 2 procent meer kiezers moeten halen om een meerderheid te halen in de Eerste Kamer dan als er geen lijstverbinding op links zou zijn geweest. Aan de hand van de mogelijke uitslag in de provincie Zeeland kan dat worden toegelicht.

Peiling Zeeland	PS2007	PS2010
	%	Zetels	%	Zetels	Zetels
CDA	25	10	13	5	6
VVD	15	6	19	8	8
PVV			16	6	7
CDA+VVD+PVV	40	16	48	19	21
PvdA	14	6	13	6	6
GL	5	2	4	2	1
D66	1		4	2	1
PvdA+GL+D66	20	8	21	10	8
SP	12	4	8	3	3
SGP	12	5	11	4	4
CU	8	3	4	1	1
Overig	8	3	8	2	2
Totaal	100	39	100	39	39
Lijstverbinding:	SGP+CU	PvdA+D66+GL	Geen

Negatief effect

Bij deze uitslag krijgen PvdA+GL+D66, die een lijstverbinding hebben 2 zetels meer dan als er geen lijstverbinding was geweest, zoals blijkt als de laatste twee kolommen met elkaar worden vergeleken. VVD+CDA+PVV krijgen 2 zetels minder. Op 39 zetels in de Provinciale Staten betekenen 2 zetels dus ruim 5%!

Aangezien de leden van de Provinciale Staten eind mei de leden van de Eerste Kamer kiezen heeft deze lijstverbinding in de provincie een duidelijke negatief effect op het aantal senatoren dat er van VVD, CDA of PVV zullen worden gekozen.

Niet in alle provincies is er sprake van een lijstverbinding en het uiteindelijke effect van die lijstverbinding hangt af van de exacte uitslag, maar er kan ingeschat worden dat deze lijstverbindingen aan de linkerkant VVD, CDA en PVV uiteindelijk tussen de 1.5 en 2.5%  minder zetels zal opleveren in de Provinciale Staten.

Bij de stemming voor de Eerste Kamer door de leden van de Provinciale Staten is er een verschil in zwaarte van de stem op basis van het aantal inwoners per provincie. In de provincies met de meeste inwoners en de meeste zwaarte van de stem (Noord Holland, Zuid Holland en Brabant) is er sprake van een lijstverbinding van PvdA en Groen Links in de eerste twee en PvdA, Groen Links en D66 in de laatste.

Ingrijpend effect

De kans is groot dat in ieder van deze drie provincies de partijen met een lijstverbinding een restzetel zullen krijgen die anders naar VVD, PVV of CDA zou zijn gegaan.  Het feit dat de PvdA wel in 10 van de 12 provincies een lijstverbinding is aangegaan zorgt er dus voor dat er uiteindelijk 1 zetel meer zal gaan naar PvdA, Groen Links of D66 en 1 zetel minder naar VVD, CDA of PVV.

Gezien het ingrijpend effect dat deze lijstverbindingen op de uiteindelijke samenstelling van de Eerste Kamer heeft is het verwonderlijk hoe door sommige partijen nergens wordt deelgenomen aan lijstverbindingen, maar ook dat er provincies zijn waar PvdA en Groen Links geen lijstverbinding hebben, andere provincies zijn waar D66 niet aan de lijstverbinding meedoet, en dat er provincies zijn (zoals Zeeland) waar ChristenUnie en SGP geen lijstverbinding zijn aangegaan, terwijl ze dat 1 a 2 zetels in de provinciale staten gaat kosten