Gommers ziet groepsimmuniteit

Diederik Gommers

Woensdagavond was professor Diederik Gommers te gast bij de talkshow Jinek, die avond gepresenteerd door Humberto Tan. Gommers was in zijn nopjes, want het normale ziekenhuisleven was weer teruggekeerd, het wordt niet meer gedomineerd door corona. Zijn collega’s merkten op “dat hij weer terug is”, waarmee zij aangaven dat de aandacht niet meer wordt opgeslokt door de zorgen rondom corona.

De vraag rijst dan natuurlijk hoe dat mogelijk is, als het aantal ziekenhuisopnames nog steeds rond de 250 schommelt, ongeveer net zoveel als bij alle voorgaande golven. Dat zien we in deze overzichtsgrafiek:

Het antwoord bleek vrij eenvoudig. Het beeld is nu volgens professor Gommers dat alle patiënten die nu opgenomen worden met covid, feitelijk een onderliggend lijden hebben (leukemie, kanker enzovoorts). Dat is normale routine en daar is het ziekenhuis ook voor, de patiënten zijn echter wel besmet met het virus.

En daarnaast deed hij een nog minstens zo opmerkelijke uitspraak: met de komst van de Omikron variant hebben we niet alleen een veel mildere variant, maar ook is er nu sprake van groepsimmuniteit.

Dan wordt het opeens interessant. Groepsimmuniteit, een begrip dat na de toespraak van Rutte op 16 maart 2020 in de ban is gedaan door de WHO. Maar nu is groepsimmuniteit dus weer terug, om aan te geven dat het virus zich weer gedraagt als een virus?

Wat is groepsimmuniteit?

We hebben al diverse artikelen gepubliceerd, die het begrip groepsimmuniteit beschreven. Bijvoorbeeld deze: Groepsimmuniteit bereikt. We stelden daarin (op 8 augustus 2021) dat er groepsimmuniteit was bereikt en dat was in feite ook zo. Alleen werd deze in november weer opgeheven door de komst van een nieuwe variant: de Delta die 30% besmettelijker was. In december 2021 werd de Delta variant op zijn beurt opgevolgd door Omikron.

We zagen dat opgebouwde immuniteit voor de Covid-19 varianten niet meetelde als bescherming tegen Omikron. In feite hebben we dan dus met een nieuw virus te maken, dat ook een nieuw en veel milder ziektebeeld oplevert. Om deze reden hebben wij deze nieuwe epidemie Omikron-21 genoemd. De BA.1 variant heeft een R0 waarde van 2,5 en de BA.2 heeft een R0 van ongeveer 3,5.

Waar zijn we dan nu?

Bij groepsimmuniteit zijn er minder mensen nog bevattelijk voor het virus dan nodig is om de epidemie gaande te houden. Bij een R0 waarde van 3,5 mag dan ten hoogste 1/3,5^e deel van de bevolking nog niet immuun zijn. Immuniteit kan zowel verkregen zijn door het doormaken van een infectie, als door vaccinatie. Van de vaccinatie is inmiddels bekend dat deze niet duurzaam is, zeker niet voor Omikron. Daar zijn vele publicaties over verschenen en zelf hebben we dit ook aannemelijk gemaakt met deze grafiek:

Door de voor 85% geboosterde 70+ groep (groen) te vergelijken met de vrijwel ongeboosterde 0-29 jaar groep (blauw), ontstaat het beeld (rood) dat de aanvankelijke bescherming na 6 weken geleidelijk afneemt en na 3 maanden zelfs omgeslagen is in een negatieve bescherming: geboosteren hebben een grotere kans ziek te worden dan ongevaccineerden en verliezen ook hun bescherming. De rode lijn komt dan boven de 1 uit, het aantal positieve PCR-testen voor de 70+ wordt dan in verhouding groter dan voor 0-29 jaar.

Dat zien we ook in België, waar slechts 7% van de ziekenhuisopnames ongevaccineerd is:

Desondanks zien we het totaal aantal ziekenhuisopnames vanaf 14 maart afnemen (vanaf 7 maart al bij de 0-29 jaar groep). Omdat de vaccins niet meer bijdragen tot de bescherming tegen Covid-19 en zeker niet tegen Omikron-21, is de enige immuniteit die overblijft die na doorgemaakte infectie. Gommers heeft deze ook benoemd en die blijft zeer waarschijnlijk in stand gedurende decennia.

Wij trokken al eerder de conclusie dat we vanaf medio maart te maken hebben met de door de WHO “afgeschafte” groepsimmuniteit, maar inmiddels heeft ook professor Gommers het begrip in Nederland toch weer voor de dag gehaald. Groepsimmuniteit beschrijft de situatie waarin we nu zitten het beste. Dat betekent niet dat het virus gaat uitsterven. Het zal net als Influenza regelmatig terugkeren. Gommers vergeleek Omikron ook met een flinke verkoudheid. Inmiddels hebben we te maken met een flinke Influenza golf, die waarschijnlijk net zoveel slachtoffers zal maken als Covid-19.

Wat hebben maatregelen bijgedragen?

Nu wordt het echt interessant, want wat hebben maatregelen bijgedragen aan de situatie van groepsimmuniteit, waarin we zowel volgens professor Gommers als de grafieken in zitten. Hebben we nu groepsimmuniteit dankzij de maatregelen of juist ondanks de maatregelen? Het aantal mensen dat bij groepsimmuniteit besmet is met Omikron is te berekenen met deze formule, die uitgaat van een R0 waarde van 3,5:

Aantal besmettingen = (2,5/3,5) X 17.000.000 = 12 miljoen.

Dat aantal is een benadering, want de daadwerkelijke verspreiding is van veel onzekere factoren afhankelijk, maar het is een goed hulpmiddel om inzicht te krijgen. Die 12 miljoen past ook bij het aantal positieve PCR-testen dat gevonden is, inmiddels meer dan 5 miljoen.

Die 12 miljoen wordt bepaald door de besmettelijkheid van het virus in combinatie met het totaalaantal inwoners van Nederland. Maatregelen remmen de snelheid van verspreiding af, maar de epidemie stopt pas bij die 12 miljoen (als er nog een nieuwe variant komt, komen daar wellicht nog een paar miljoen bij). Zonder maatregelen zouden we dat aantal sneller bereikt hebben. Met strengere maatregelen (zoals nu bijvoorbeeld in Shanghai) zou het (veel) langer geduurd hebben. Dit fenomeen hebben we beschreven in ons artikel De paradox van de maatregelen.

Omdat vrijwel alleen het totaalaantal besmettingen betekenis heeft voor de verspreiding van het virus, is het niet mogelijk invloed uit te oefenen op het uiteindelijke aantal besmettingen. Wel is het mogelijk met maatregelen en door ons gedrag te sturen wie er wel en wie niet wordt besmet het virus. Bij de schoolvakantie zagen we dit gebeuren op basis van vrijwilligheid. Scholieren hebben elkaar in de kerstvakantie massaal besmet, al dan niet om op die manier een groen vinkje te kunnen scoren. Daar plukken we nu de vruchten van, want we zien nu dat ondanks het uitgewerkt raken van de vaccins, er onder de ouderen slechts een kleine toename was, die al na enkele weken afboog naar beneden. Dat was dus dankzij de inmiddels bereikte groepsimmuniteit met name onder de jongeren. Ook kunnen we door juiste ventilatie in verzorgingshuizen daar de risico’s beperken.

Wat hebben de vaccins bijgedragen?

Dat is een lastige vraag. Het is aannemelijk dat de vaccins hebben geholpen bij het verminderen van de kans voor ouderen om in het ziekenhuis te komen als gevolg van het oplopen van besmetting met corona. Van deze bescherming heeft met name de kwetsbare leeftijdsgroep geprofiteerd, maar wat de vaccinaties voor de inwoners onder de 65 jaar hebben betekend, is nog een vraag die beantwoord moet worden. Gelet op het feit dat covid-19 een ouderdomsziekte is en vrijwel uitsluitend ouderen en kwetsbaren treft, zal het voorkomen van (ernstig) ziek worden onder de 65 jaar gering zijn. Aan de andere kant zijn er steeds sterkere signalen dat de vaccins het immuunsysteem verstoren. Voordat overwogen wordt om dezelfde vaccins opnieuw in te zetten, zal een duidelijk antwoord gegeven moeten worden op deze vragen.

Conclusies

Zoals professor Gommers al aangaf, is er nu groepsimmuniteit. Dat betekent dat de epidemie vanaf nu vanzelf uit zal doven, onder het voorbehoud dat er geen varianten meer verschijnen. Met het voorjaar voor de boeg is er ook een dubbele zekerheid dat deze epidemie snel zal eindigen. Uiteraard staan er net als alle andere jaren weer andere (waarschijnlijk reeds bekende) virussen te wachten op hun beurt om ons (en daarmee de ziekenhuizen) een winter lang bezig te houden. Voordat ook maar overwogen wordt deze vaccins voor Covid-19 opnieuw in te zetten, zal duidelijk moeten zijn wat de risico’s zijn van wel of juist niet vaccineren.