De verschuiving in de uitslag tussen de Tweede Kamerverkiezing en de vorige wordt bepaald door een groot aantal kiezersbewegingen. Via inzicht in de huidige verschuivingen is een goed beeld te geven van de opbouw van de uitslag van nu en de speelruimte die er nog voor de verschillende partijen is.
Lees volledig artikel: Kiezersstromen juni 2025
Overgangen zijn de motor
De uitslag van een nieuwe verkiezing vergeleken met de vorige verkiezing wordt bepaald door:
- kiezers die hetzelfde stemmen als de vorige keer (de trouwe kiezers)
- kiezers die van partij wisselen (verlies en aanwas van partijen)
- kiezers die nu wel opkomen, maar de vorige keer niet (dat kunnen nieuwe kiezers zijn of kiezers die vorige keer niet opkwamen)
- kiezers die nu niet opkomen, maar de vorige keer wel (dat kunnen overleden kiezers zijn of kiezers die dit keer wel thuis blijven)
Vanuit de laatste peiling van Peil.nl op 21 juni jl. kan een indruk gegeven worden hoe de stand van zaken nu is.
Eerst worden de vier groepen kort besproken en daarna wordt via grafieken een beeld gegeven van de kiezers stromen van dit moment. Dat kan op 29 oktober natuurlijk wel anders worden, maar het laat toch al wel veel zien van wat we dan kunnen verwachten.
Trouwe kiezers
Bij de meeste partijen zien we dat tussen de 60% en 90% van de kiezers van de vorige keer per partij weer dezelfde partij stemmen.
Grote uitzondering is NSC, die minder dan 10% van haar kiezers heeft overgehouden. Ook BBB is meer dan de helft van haar kiezers nu kwijt.
De coalitiepartijen zitten meer op het niveau van 60 a 70%, de oppositiepartijen doorgaans hoger (tussen 80% en 90%). D66, SP en Volt zitten meer op het niveau van de coalitiepartijen dan van de oppositiepartijen
Aanwas
Kiezers die niet meer dezelfde partij stemmen als de vorige keer, maar wel opkomen, hebben vooral een positief effect op het CDA en JA21, die fors stijgen (in de laatste peiling resp. 16 en 7 zetels). Maar ook zien we dat PVV en GroenLinks/PvdA een duidelijke nieuwe aanwas hebben. Bij de andere partijen is dat een stuk minder het geval.
Thuisblijven/Nieuw opkomen
In dit soort onderzoek is dit het moeilijkste te bepalen. Enerzijds omdat degenen die meestal niet opkomen, ook minder aan dit soort onderzoeken meedoen. Anderzijds omdat ook nogal wat kiezers die uiteindelijk niet opkomen, vooraf zeggen waarschijnlijk wel te komen. Naar schatting heb je in Nederland circa 10% kiezers die vrijwel nooit stemmen, maar is de opkomst bij Tweede Kamerverkiezingen de laatste keer 78% geweest.
De vuistregel is wel dat degenen die vooraf zeggen niet te weten op welke partij te zullen stemmen uiteindelijk in veel grotere mate niet opkomen dan degenen die vooraf wel een of meerdere partijen noemen.
Waar gaan de kiezers naar toe?
Hieronder treft u een interactieve grafiek voor vrijwel alle partijen die in 2023 aan de verkiezingen hebben meegedaan de kiezersstroom aan.
Om die grafiek uit te leggen ziet u eerst die grafiek van NSC. Die haalde 12,4% bij de Tweede Kamerverkiezingen 2023.
Uit deze grafiek is op te maken dat 34% van de kiezers van NSC uit 2023 nu aangeven CDA te stemmen. 17% geeft aan het niet te weten of niet te gaan stemmen en 12% stemt nu PVV. Het grootste deel van de categorie “andere partij” betreft NSC. Goed is te zien dat in totaal minder dan 10% naar een linkse partij gaat.
Dit is de interactieve grafiek voor vrijwel alle partijen uit TK2023
Ook bij de overgangen van de andere partijen valt goed te zien dat er weinig verschuivingen zijn tussen rechtse en linkse partijen.
Waar komen de kiezers vandaan
Voordat de hele interactieve tabel wordt getoond komt er weer een grafiek van een van de partijen. Dit is van de partij die de meeste winst op dit moment haalt het CDA.
De ruim 14% van alle kiezers die nu het CDA noemt zijn voor 33% afkomstig van NSC, 22% van nieuwe stemmers, 21% van kiezers die de vorige keer CDA hebben gestemd en 10% van de VVD.
Dat deze 33% van het NSC erg lijkt op die 34% van de vorige tabel (het verlies van het NSC die naar het CDA gaat) komt omdat het CDA op dit moment vrijwel net zo groot is als NSC op 22 november 2023 was. Maar bij de staven zien we wel duidelijke verschillen.
Ook deze tabel laat goed zien hoe weinig overgangen er zijn tussen de linkse partijen en de overige partijen. GroenLinks/PvdA verliest ongeveer 3% van zijn kiezers uit 2023 op dit moment aan het CDA.
Dit is het complete overzicht.
Nog 4 maanden
Natuurlijk kan er in vier maanden nog veel in de wereld en de Nederlandse politiek gebeuren, waardoor mede ook de uitslag dan nog fors kan verschuivingen ten opzichte van dit moment.
Maar grote overgangen tussen rechtse en linkse partijen vallen niet te verwachten. Ze zullen zich vooral binnen de vleugels voordoen, waarbij ook het CDA met name binnen de kiezers van de rechterkant een aantrekkingskracht heeft.
Op dit moment hebben GroenLinks/PvdA, D66, SP, PvdD, DENK, Volt en ChristenUnie bij elkaar 58 zetels en de andere partijen samen 92.
Alleen als de opkomst fors hoger of fors lager dan de 78% van de vorige keer zal zijn, dan kan de omvang van de linkerkant en rechterkant toch nog behoorlijk veranderen. Want stel dat de potentiële kiezers van de rechtse partijen duidelijk minder opkomen dan de vorige keer of de potentiële kiezers van de linkse partijen duidelijk meer dan de vorige keer dan zou het toch nog 4 tot 8 zetels rechts of links meer of minder kunnen betekenen.
Maar dat zal volledig afhangen van de laatste dagen van de campagne en de verkiezingsdag zelf.
