We moeten ons voorbereiden op een wereld waar Corona, net zoals influenza, bestaat. Zeker omdat de bevolking steeds meer vergrijst. Door constructieve oplossingen is dat prima mogelijk zonder het soort maatregelen, die we nu al bijna 14 maanden kennen. Een gastblog van Eildert Slim.
Lees volledig artikel: Geen leven ná Corona, alleen mét Corona
De logica van een vergrijzende samenleving
Gastblog van Eildert Slim
Het huidige coronabeleid heeft drie fundamentele problemen.
– Ten eerste kan een vaccinatiecampagne corona niet uitroeien, zoals wel gelukt is met het pokkenvirus. Corona zal dus altijd terugkomen.
– Ten tweede leven we in een vergrijzende samenleving. Naarmate mensen ouder worden neemt de kans op overlijden, onder andere door corona, jaarlijks toe.
– Ten derde is corona seizoensafhankelijk en is de gemiddelde IC behandelduur voor corona veel langer dan voor griep. Voor de zorg betekent dit een jaarlijks terugkerende periode van langdurige piekbelasting.
Als we niet elke winter met lockdown-achtige maatregelen willen doorbrengen, moeten we de zorg hierop inrichten.
Pokken
Pokken was een zeer besmettelijke virusziekte, die in 18e eeuws Europa jaarlijks 400.000 mensen doodde. De eerste symptomen zijn koorts, mogelijk gepaard met misselijkheid en/of overgeven. Na 12-15 dagen ontstaan rode plekjes die snel groeien en openbarsten, waarbij grote hoeveelheden nieuwe virusdeeltjes vrijkomen.
Pokken was het eerste virus dat door een vaccinatie campagne is uitgeroeid, eind jaren ’70. In 2010 werd runderpest als tweede virus uitgeroeid verklaard. Polio, of kinderverlamming, wordt mogelijk het derde.
Drie eigenschappen van pokken maakten het mogelijk dit virus uit te roeien:
- Er bestond een vaccin dat effectief was in het voorkomen van besmettelijkheid. Na een virusuitbraak werd iedereen in de omgeving gevaccineerd, waarna het virus zich niet verder kon verspreiden.
- Symptomen van pokken zijn bijna onmiskenbaar en er zijn geen asymptomatische dragers. De rode huidplekken kunnen verward worden met waterpokken. Maar elke uitbraak is relatief eenvoudig op te sporen dankzij de bekende symptomen.
- Er is geen dierlijk reservoir voor pokken, het virus wordt alleen gedragen door mensen. Dat vereenvoudigt het opsporen en indammen van het virus.
Vaccinatie verwachtingen
Bovenstaande eigenschappen gelden niet voor corona:
- De effectiviteit van verschillende corona vaccins is nog enigszins onduidelijk. Maar het feit dat in een verpleeghuis waar iedereen al gevaccineerd was alsnog een uitbraak plaatsvond, laat zien dat mensen na vaccinatie nog steeds milde symptomen kunnen ontwikkelen. Dat is voldoende om besmettelijk te zijn.
- Corona symptomen lijken sterk op die van een griep of verkoudheid en veel mensen hebben nauwelijks last. Vooral in het winterseizoen is het daardoor praktisch onmogelijk alle besmettelijke mensen op te sporen.
- Verscheidene diersoorten kunnen besmet worden met corona, o.a. nertsen, honden en katten. In hoeverre deze dieren een rol (kunnen) spelen bij de verspreiden van het virus naar mensen is onduidelijk. Maar de eerste besmetting van nerts naar mens is gedocumenteerd. Het bestaan van een dierlijk reservoir voor het virus maakt het nog veel moeilijker dit op te sporen, laat staan in te dammen.
Daarom is het een illusie te denken dat corona uitgeroeid kan worden door middel van een vaccinatiecampagne, op dezelfde manier als het pokkenvirus is uitgeroeid.
Ter verduidelijking, dit zijn geen argumenten tegen vaccinatie. De keuze voor of tegen vaccinatie is een afweging tussen de risico’s op complicaties – door infectie dan wel het vaccin. Maar net als het griepvaccin geen eind gemaakt heeft aan het griepseizoen, zullen de coronavaccins geen eind maken aan de coronagolven.
Gevaccineerd, en toch uitbraken
Tot zover de theoretische overwegingen. Er is een land op de wereld waar een groot deel van de bevolking al gevaccineerd is én waar op dit moment een nieuwe corona uitbraak plaatsvindt. Op de Seychellen is 61% van de bevolking volledig en 69% deels gevaccineerd. (Met dank aan Lilian, die hierop attendeerde.)
Desondanks is daar in termen van positieve tests in april een nieuwe golf uitgebroken. Hoe ernstig dit is in een samenleving waar zoveel mensen al gevaccineerd zijn is een open vraag – mogelijk zal bijna niemand complicaties ontwikkelen, maar voor de regering is deze toename van positieve tests voldoende reden opnieuw maatregelen te introduceren, waaronder een schoolsluiting:
Vergrijzing
Het risico op complicaties bij corona, met in het ergste geval overlijden tot gevolg, is sterk leeftijdsafhankelijk. Door de bevolkingspiramide van het CBS te combineren met de leeftijd van corona sterfgevallen volgens het RIVM kan het percentage overledenen per leeftijdscategorie berekend worden:
Volgens dit overzicht is dus 3,6% van alle 95-plussers in 2020 overleden aan corona. Als deze percentages op een logaritmische schaal worden uitgezet ontstaat een bijna rechte lijn:
Deze grafiek laat zien, dat het risico op overlijden door corona exponentieel stijgt met de leeftijd.
Alleen in absolute getallen ligt de sterftepiek in de categorie van 85-89 jaar. Dit omdat het aantal 90-plussers in Nederland veel kleiner is. Zie de bevolkingspiramide voor 2020:
Naarmate de bevolking verder vergrijst neemt het bevolkingsaandeel van de oudere generaties toe. Dit zijn precies de bevolkingsgroepen met het grootste risico op complicaties door corona. Maar ook met het grootste risico op complicaties zonder corona:
Groen is het sterfteaandeel per leeftijdscategorie in 2019, door alle oorzaken. Geel is hetzelfde sterfteaandeel door corona.
De kans op overlijden neemt elk jaar toe met de leeftijd, tot uiteindelijk iedereen dood is. Corona introduceert een nieuwe doodsoorzaak op het overlijdensformulier, maar het sterfteaandeel per leeftijdscategorie verandert nauwelijks.
De grafiek hieronder laat zien hoe volgens het CBS de gemiddelde oversterfte per griepseizoen de afgelopen 10 jaar bijna elk jaar is gestegen. ‘Oversterfte’ is het aantal sterfgevallen bovenop de verwachte sterfte.
- De oversterfte door corona past in de trend van jaarlijks stijgende oversterfte door griep.
- Als gemiddeld elk jaar sprake is van oversterfte bovenop de verwachting, moet die verwachting worden bijgesteld.
Seizoenseffect op de IC
De incidentie van griepachtige klachten is sterk seizoensafhankelijk, zoals te zien in de grafiek van het RIVM hieronder:
De rode lijn van 2020/2021 voor corona is laag, waarschijnlijk omdat mensen met deze symptomen een PCR test laten doen in plaats van de huisarts te bezoeken. Maar verder volgt corona een vergelijkbaar seizoenspatroon als de andere luchtweginfectie virussen in Nederland – uitdoven in het voorjaar, oplaaien in het najaar.
Omdat een klein deel van de zieken complicaties ontwikkelt waarvoor een ziekenhuis of zelfs IC opname nodig is, gaat elke golf van luchtweginfecties gepaard met een piekbelasting op de IC. Met een coronagolf is deze piekbelasting extra hoog, omdat de gemiddelde IC behandelduur voor corona 16,8 dagen is. Voor een ‘gewone’ luchtweginfectie is die gemiddeld slechts 6,3 dagen.
Deze langere behandelduur het grootste probleem met corona, omdat ons zorgsysteem deze extra hoge piekbelasting niet aankan.
Vooruitzichten
De korte termijn vooruitzichten op de coronacijfers zijn goed dankzij het aankomende zomerweer, hoewel april dit jaar helaas relatief koud was.
Op basis van de ervaring met corona vorig jaar en met griepachtige klachten in het algemeen kan het begin van de volgende coronagolf in september verwacht worden. Het effect van de vaccinatiecampagne op deze volgende golf is nog een open vraag – ondanks dat veel mensen in risicogroepen zich laten vaccineren tegen de griep, vond tijdens het griepseizoen van 2017/18 nog 9.444 oversterfte plaats. Door toenemende vergrijzing zal de oversterfte eerder toe dan afnemen.
Er is dus geen leven ná corona, alleen mét corona.
De vraag is dus, hoe we dat leven gaan inrichten.
- Zolang we een half miljoen mensen per week testen, zullen we altijd positieve gevallen vinden. En in het najaar kan dat aantal weer gaan stijgen, waarna bepaalde virologen ongetwijfeld weer zullen roepen om vrijheid beperkende maatregelen.
- Het griepseizoen is altijd een periode van piekbelasting op de verpleegafdelingen en de IC’s. Door toenemende vergrijzing en de langere behandelduur voor coronapatiënten neemt die druk eerder toe dan af. Tot voor kort was dit een probleem dat ziekenhuizen geacht werden intern op te lossen, maar sinds de coronacrisis roepen ziekenhuisvertegenwoordigers ook om vrijheid beperkende maatregelen.
Als we naar deze mensen blijven luisteren, dreigen dit soort maatregelen in Nederland een regelmatig terugkerend verschijnsel te worden gedurende de herfst/winterperiode. Is dat de samenleving waarin we willen leven en die we onze kinderen willen nalaten?
Constructieve oplossingen
Twee typen oplossingen liggen voor de hand om de schade te beperken:
- Preventieve maatregelen, zoals betere ventilatie, vitamine D supplementen in de winter en meer onderzoek naar de beschermende werking van bijvoorbeeld Ivermectine.
- Structurele uitbreiding van de zorgcapaciteit. Onderzoek naar medicijnen kan helpen om de gemiddelde behandelduur te verlagen, waardoor de effectieve zorgcapaciteit ook toeneemt.
Maar de grootste uitdaging is hoe om te gaan met langdurige perioden van piekbelasting op de ziekenhuizen. De zorg is ingericht op een relatief constante capaciteitsvraag en het aanbod is daarop afgestemd. Een korte periode van piekbelasting wordt opgevangen met overwerk en afschalen planbare zorg, maar voor langere perioden is dit geen duurzame oplossing.
Er is behoefte aan een ‘flexibele schil’ van tijdelijk opschaalbare zorgcapaciteit, die kan worden ingezet wanneer dat en zo lang als nodig is. Dat wil zeggen:
- Voldoende apparatuur en andere uitrusting om een paar duizend bedden voor coronazorg in te richten.
- Een groep mensen opgeleid voor coronazorg, met een periodieke opfriscursus, die opgeroepen kan worden indien nodig. Het medische equivalent van militaire reservisten.
Dit vereist een reorganisatie van de Nederlandse ziekenhuiszorg, maar de alternatieven zijn ‘code zwart’ of jaarlijks terugkerende lockdown maatregelen.
Het WHO definieert gezondheid: “een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte.” Het huidige coronabeleid is schadelijk voor de gezondheid, daarom de zorg zich moeten aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid van jaarlijks terugkerende piekbelasting.
U heeft zojuist gelezen: Geen leven ná corona, alleen mét.
